Paul Klee to jeden z najbardziej niezwykłych artystów XX wieku. Był przedstawicielem awangardy, ale nie sposób przypisać go do żadnego z kierunków. W swoim malarstwie kierował się nieskrępowaną wyobraźnią, której owocem jest między innymi obraz „Obrotowy dom”.

Na obrazie „Obrotowy dom” nic nie jest zgodne z naszymi przyzwyczajeniami. Pośrodku rozpoznajemy sylwetkę domu niczym z dziecięcego rysunku, ale już okna, fragmenty ścian, ścieżka prowadząca do budynku znajdują się w losowych miejscach. Całość - zgodnie z tytułem - przypomina obracające się koło. Architektura, która powinna być czymś stałym i solidnym, została poddana dekonstrukcji, rozsypuje się. Aby ukazać na płaszczyźnie przestrzeń w ruchu, autor obrazu, Paul Klee zrezygnował z tradycyjnej perspektywy, w której obserwujemy rzeczywistość z jednego punktu widzenia. Zamiast tego zestawił ze sobą fragmenty domu widzianego z różnych stron. Dla wzmocnienia efektu malarz wykorzystał niekonwencjonalną technikę: przykleił do kartonu cienką tkaninę o luźnym splocie, tak by tworzyła wyraźne nierówności. Na to podobrazie nakładał farbę olejną - miejscami dokładnie przykrywając podłoże, a miejscami pozostawiając widoczną strukturę materiału. Zastosowane kolory i faktura wywołują skojarzenia z materiałami budowlanymi, choć barwne tło istnieje niezależnie od konturu domu nakreślonego wyraźną linią.

Urodzony w 1879 r. w Szwajcarii Klee był jednym z najciekawszych przedstawicieli niemieckiej awangardy pierwszej połowy XX w. Nie sposób go przypisać do żadnego kierunku, czego „Obrotowy dom” jest dobrym przykładem. Przed I wojną światową artysta związany był z ekspresjonistycznym ugrupowaniem „Der Blaue Reiter”. Pokłosiem tego jest swobodna deformacja rzeczywistości, którą stosował. Absurdalność pomysłu na ruchomy dom można powiązać z dadaizmem, a nieco baśniowa atmosfera obrazu zapowiada surrealizm.  Eksperymentalna perspektywa mogła z kolei zostać zainspirowana kubizmem. Klee był także jednym z prekursorów malarstwa abstrakcyjnego, ale nigdy całkowicie nie porzucił sztuki przedstawiającej, płynnie przechodząc od jednego do drugiego. Wydaje się, że nadrzędną regułą była dla niego własna wyobraźnia, której nie dało się wcisnąć w żadne ramy. „Jak dla mnie obraz jest czymś pierwotnym, czymś co podpis tylko ilustruje; nie wykonuję ilustracji według danego tekstu i może się zdarzyć, że ktoś zobaczy w moim obrazie rzeczy, których ja sam tam nie widzę” - opisywał swoją postawę.

„Obrotowy dom” powstał w 1921 r. W tym okresie Klee rozpoczął pracę w Bauhausie - szkole artystyczno-rzemieślniczej z siedzibą w Weimarze, a od 1925 r. w Dessau. Razem z nim pracowali tam wybitni artyści i architekci, w tym jego bliski przyjaciel Wassily Kandinsky. To czas, kiedy Klee dużo eksperymentował, a jego twórczość stała się niezwykle różnorodna. W Bauhausie prowadził zajęcia między innymi w zakresie formy, przestrzeni, ruchu i perspektywy. „Obrotowy dom” jest przejawem wzmożonego zainteresowania malarza tą właśnie tematyką. Zarazem obraz można uznać za jedno z wcieleń motywu miasta, który należał do ważnych dla Kleego tematów. Miasto traktował jako miejsce, gdzie człowiek przekształca naturę. Wątek relacji między naturą a cywilizacją stale powracał w jego twórczości w różnych ujęciach, co jest pewnym znakiem czasów, w których rzeczywistość modernizowała się w zawrotnym tempie. Klee uczył w Bauhausie do 1931 r., później zaś objął katedrę malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Düsseldorfie. Wkrótce, po przejęciu władzy w Niemczech przez Hitlera, artysta zmuszony był opuścić kraj, jak przedstawiciel „zdegenerowanej” sztuki awangardowej. Wyjechał do Szwajcarii, gdzie zmarł w 1940 r.

„Obrotowy dom” znajduje się obecnie w Museo Nacional Thyssen-Bornemisza w Madrycie. Instytucja mieści imponującą kolekcję sztuki stworzoną przez barona Heinricha Thyssen-Bornemisza i jego syna Hansa Heinricha Thyssen-Bornemisza. Znajdują się w niej arcydzieła europejskiego malarstwa powstałe na przestrzeni ośmiu stuleci, wśród których znajdziemy kilka innych prac Paula Kleego. 

Zdjęcie główne: Obraz Paula Kleego „Obrotowy dom” ze zbiorów Museo Nacional Thyssen-Bornemisza w Madrycie. Fot. Domena publiczna

Zwiedzajcie z nami muzea i galerie całego świata bez wychodzenia z domu!

Takie możliwości otwiera przed Wami sekcja MUZEA i GALERIE w Bazie Legalnych Źródeł na legalnakultura.pl