Na obrazie „Miasto” kolorowe domy zdają się piętrzyć niczym nadciągająca fala. Mamy wrażenie, że wszystko się porusza, może nawet wali. W istocie, Isachar Ber Rybak uwieczniał świat, który gwałtownie przestawał istnieć w konsekwencji historycznych burz przetaczających się nad Ukrainą w drugiej dekadzie XX w.

Isachar Ber Rybak (1897-1935) przyszedł na świat w żydowskiej rodzinie z Jelizawetgradu (obecnie Kropywnycki) w centralnej części Ukrainy. Już jako dziesięciolatek zapisał się na wieczorowe kursy rysunku dla robotników, a następnie na dwuletni kurs przygotowujący do prac dekoracyjnych. Kilka lat później zaczął samodzielnie zarabiać przy malowaniu obiektów publicznych, głównie kościołów. Dzięki temu, mimo oporu ojca, udało mu się wstąpić do Kijowskiej Szkoły Artystycznej, by kształcić się na malarza. Być może ważniejsze od systematycznej edukacji okazało się zetknięcie z wybitnymi przedstawicielami awangardy: Aleksandrą Ekster i Ołeksandrem Bohomazowem mieszkającymi w tamtym czasie w Kijowie. Wkrótce również malarstwo Rybaka zyskało nowoczesne cechy. Namalowany w 1917 r. obraz „Miasto” od strony formalnej najbliższy jest kubizmowi. Każdy z domów ukazany jest z innej perspektywy, a nawet z kilku perspektyw jednocześnie. To właśnie ten zabieg nadaje kompozycji dynamikę, buduje wrażenie, jakby budynki za chwilę miały ruszyć się ze swoich miejsc.

Jednocześnie Rybak rozwijał swoje zainteresowanie kulturą żydowską. Był jednym z twórców założonej w Kijowie Kultur-Lige, czyli Ligi Kultury - organizacji mającej upowszechniać kulturę języka jidysz w Europie Wschodniej. Zrzeszeni w niej twórcy chcieli opracować formułę nowoczesnej sztuki żydowskiej. Właśnie dlatego Rybak oprócz korzystania z osiągnięć awangardy sięgał do korzeni. Podróżował po kraju odwiedzając miasta i miasteczka, gdzie kopiował motywy dekoracyjne z tamtejszych synagog i cmentarzy. Być może „Miasto” zainspirowane jest widokiem jednego z oglądanych w tym czasie miejsc? Do podobnych motywów artysta wracał regularnie, także w późniejszych latach. Uwieczniany przez Rybaka świat w dużej mierze przestawał istnieć, już w czasie gdy malował swoje obrazy. Lata po rewolucji październikowej były wyjątkowo niespokojne dla Ukrainy. Przetaczającym się przez kraj wojnom towarzyszyła wyjątkowo duża i brutalna fala pogromów Żydów. W jednym z nich Rybak stracił ojca. Również te wydarzenia znalazły odbicie w jego twórczości.

Tragiczne przeżycia i sytuacja polityczna skłoniły Rybaka do wyjazdu za granicę w 1921 r. Ukraina pod władzą Związku Radzieckiego nie była najlepszym miejscem do życia dla awangardowego artysty. Wprawdzie Rybak w 1924 r. podjął jeszcze jedną próbę odnalezienia się w ZSRR, ale ostatecznie w 1926 r. zdecydował się zamieszkać w Paryżu. W tym czasie jego malarstwo odeszło od kubizmu na rzecz ekspresjonizmu, nadal dominowały w nim jednak motywy związane z kulturą żydowską. Obecnie zaliczany jest do przedstawicieli École de Paris. Termin ten umownie opisuje twórczość bardzo zróżnicowanego środowiska imigrantów - w dużej mierze żydowskich - mieszkających w Paryżu. Rybak zmarł na gruźlicę w wieku 38 lat. „Miał krótkie życie, ale nawet w tym okresie udało mu się zrobić tyle, ile inni artyści nie byli w stanie zrobić przez wiele lat” - pisano w jednym z nekrologów.

Losy dzieł Rybaka, które pozostały na terenie ZSRR nie były proste, bowiem twórczość awangardowa nie jest z reguły mile widziana w państwach totalitarnych. Od 1934 r. w sztuce radzieckiej jednym dopuszczalnym kierunkiem był socrealizm. Dzieła awangardowe uważano za przykłady pozbawionego wartości „formalizmu”, a ich twórców za wrogów ludu. Prace takie jak „Miasto” Rybaka nie miały prawa być pokazywane publicznie. Mimo to obraz w końcu lat 30. trafił do zbiorów Narodowego Muzeum Sztuki w Kijowie, gdzie kolejne 60 lat spędził zamknięty w magazynie. Szczęśliwie w 1998 r. został na nowo odkryty dzięki wystawie prezentującej twórczość awangardowych artystów ukraińskich, na całe dekady wykreślonych z historii sztuki.

Zdjęcie główne: Isachar Ber Rybak „Miasto” ze zbiorów Narodowego Muzeum Sztuki w Kijowie. Fot. Domena publiczna.

Zwiedzajcie z nami wirtualnie muzea i galerie całego świata!

Takie możliwości otwiera przed Wami sekcja MUZEA i GALERIE w Bazie Legalnych Źródeł na legalnakultura.pl