„Błękit nieba” Wassilego Kandinsky’ego jest niezwykle barwny i radosny. Artysta nieprzypadkowo wybrał tytułowy kolor, z którego – jak sam pisał – „promieniuje głębokie ukojenie”. Z pewnością tego właśnie potrzebował pracując w wyjątkowo mrocznych czasach, gdy jego twórczość uznana została za „zdegenerowaną”, a on sam musiał opuścić kraj, w którym spędził większość życia.

W 1940 r., gdy powstał „Błękit nieba”, Wassily Kandinsky miał 74 lata i status jednego z czołowych twórców europejskiej awangardy. To właśnie jemu przez wiele lat przypisywano stworzenie pierwszego obrazu abstrakcyjnego. Kandinsky pochodził z Rosji, ale większość życia spędził w Niemczech. Tam przez ponad dekadę był wykładowcą w słynnej i bardzo nowoczesnej szkole artystyczno-rzemieślniczej – Bauhausie. Jego życie radykalnie zmieniło się po dojściu do władzy Adolfa Hitlera, który z wielką zapalczywością zwalczał sztukę współczesną. W 1933 r. Bauhaus został zamknięty, a Kandinsky nie miał już czego szukać w III Rzeszy. Jego twórczość zakwalifikowano do kategorii „Entartete Kunst”, czyli sztuki zdegenerowanej. Sam Kandinsky wspomniał, że jego prace zniknęły z muzealnych sal i nie miał szans wystawiać ich (a tym bardziej sprzedawać) nawet w prywatnych galeriach. Jedynym wyjściem okazał się wyjazd do Francji, gdzie artysta mieszkał aż do śmierci w 1944 r. - od 1939 r. jako obywatel francuski.

We Francji Kandinsky zmienił swój sposób malowania, rozpoczynając okres nazywany czasem „wielką syntezą”. „Błękit nieba” jest dobrym przykładem tego zmienionego stylu. Zamiast dużych, ekspresyjnych lub bardziej zgeometryzowanych form, malarz zaczął zapełniać płótna niewielkimi strukturami o biomorficznym charakterze. Wielobarwne kształty rozrzucone na obrazie „Błękit nieba” są całkowicie abstrakcyjne, a jednak nieodparcie kojarzą się z żywymi istotami o zabawnych formach. Zmiana w twórczości Kandinsky’ego miała co najmniej kilka źródeł. Jednym z nich była współczesna sztuka, a dokładniej surrealizm w wydaniu Joana Miró. Ten kataloński malarz również umieszczał na swoich pracach małe stworzonka z pogranicza abstrakcji i biologii, uzyskując kompozycje przypominające senne marzenia. Poza twórczością innych malarzy, Kandinsky inspirował się zapewne nowymi odkryciami w naukach przyrodniczych, a także rosyjskim i syberyjskim folklorem.

Choć kolorowe struktury jako pierwsze przyciągają oko, to najwięcej miejsca na obrazie zajmuje tytułowy błękit o tonacji zaczerpniętej wprost z letniego nieba. Kandinsky jako teoretyk sztuki poświęcał wyjątkowo dużo uwagi kolorom i ich znaczeniu, wybór odcienia nie był więc z pewnością przypadkowy. „Im głębszy jest błękit, tym mocniej wzywa człowieka w nieskończoność, budzi w nim tęsknotę za czystością, a wreszcie i transcendencją. Jest to kolor nieba, jakim go widzimy słysząc słowo niebo. […] Promieniuje zeń głębokie ukojenie” - pisał artysta w wydanej w 1912 r. rozprawie „O duchowości w sztuce”. Pogodny odcień błękitu wydaje się idealną kontrą wobec strasznych czasów, w których powstało dzieło. Również skojarzenia z lataniem wywoływane przez obraz, mogły być wyrazem wewnętrznego sprzeciwu wobec ograniczeń, jakie stawiała przed artystą wojna. Nieprzypadkowo podobne aluzje pojawiają się w kilkunastu innych pracach z tego okresu.

Obecnie „Błękit nieba” znajduje się w największym europejskim muzeum sztuki współczesnej, czyli paryskim Centre Pompidou. Obraz trafił tam w 1976 r. jako dar żony artysty, Niny i stał się częścią ogromnej kolekcji prac Kandinsky’ego przechowywanych w tej instytucji.

Zdjęcie główne: Wassily Kandinsky „Błękit nieba” ze zbiorów Centrum Pompidou w Paryżu, fot. Domena publiczna

Zwiedzajcie z nami wirtualnie muzea i galerie całego świata!

Takie możliwości otwiera przed Wami sekcja MUZEA i GALERIE w Bazie Legalnych Źródeł na legalnakultura.pl