„Dziwny ogród” Józefa Mehoffera to obraz bardzo znany i rzeczywiście dziwny. Oglądamy na nim pozornie rodzajową scenkę z nagim dzieckiem niosącym kwiaty i dwiema kobietami – jedną w eleganckiej sukni, drugą w ludowym stroju. Miejscem akcji jest sad wręcz kipiący od kwiatów i owoców. Nad wszystkim umieszczony został wyjątkowo zaskakujący element: wielka, złota ważka, która wydaje się pochodzić z zupełnie innego porządku. Badacze już od ponad stulecia zastanawiają się nad jej symbolicznym znaczeniem.

Na obrazie „Dziwny ogród” Józefa Mehoffera widzimy trzy osoby zmierzające w naszą stronę. Jako pierwszy idzie nagi, złotowłosy chłopiec niosący dorodne malwy. Nieco dalej znajduje się uśmiechnięta kobieta w ciemnoniebieskiej, eleganckiej sukni. Oboje mają na szyjach złote łańcuszki z medalionami. Nie ma problemu z identyfikacją postaci – to dwie osoby najbliższe Mehofferowi: jego dwuletni synek Zbigniew i żona Jadwiga. Kobieta w ludowym stroju ukazana na dalszym planie była zapewne nianią chłopca. Mehoffer zainspirował się być może sytuacją zaobserwowaną w jeden z letnich dni. Zaczął malować obraz w 1902 r., podczas wakacyjnego pobytu we wsi Siedlec nieopodal Krakowa. Pracę ukończył rok później.

Tytułowy „ogród” to sad, który rzeczywiście otaczał dom zamieszkiwany wówczas przez Mehofferów. Słowo „dziwny” pasuje do niego zresztą doskonale, bo choć oglądamy scenkę pozornie rodzajową, to pewne elementy kompozycji sprawiają, że bardziej przypomina ona marzenie senne. Nieoczywista jest perspektywa: na wszystko patrzymy z nieco podwyższonego punktu widzenia. Być może przyczyna jest prozaiczna – malarz pracował siedząc na ganku. Z pewnością jednak podobne zabiegi, m.in. pod wpływem sztuki japońskiej, stosowało wielu artystów początku XX w. Widzimy zaledwie niewielki fragment przestrzeni, choć obsypane owocami jabłonie tworzą biegnący w głąb płótna tunel, który zdaje się nie mieć końca. Zaskakująca jest precyzja z jaką Mehoffer oddał wszystkie szczegóły otoczenia, w tym niewielkie kwiaty koniczyny i mniszka ukryte w trawie. Tym co wywołuje największe zdziwienie jest jednak wielka, złota ważka umieszczona w górnej części kompozycji. Wygląda jakby została tu wklejona z zupełnie innego obrazu. W przeciwieństwie do pozostałych części kompozycji jest całkowicie płaska i obwiedziona rozfalowanym, secesyjnym konturem. 

„Dziwny ogród” to dzieło na tyle zagadkowe, że po 120 latach badacze ciągle interpretują jego poszczególne elementy. Samo miejsce akcji – ogród – ma długą tradycję w kulturze. Ogrodem był chociażby biblijny Eden. W ujęciu Mehoffera sad pełen owoców i kwiatów także zamienia się w raj na ziemi, miejsce, w którym toczy się rodzinna sielanka. Obraz namalował w czasie bardzo pomyślnym zarówno na polu zawodowym, jak i prywatnym, manifestując w ten sposób swoje szczęście. Do tego rajskiego otoczenia idealnie pasuje postać małego Zbigniewa, który wydaje się wręcz wcieleniem dziecięcej niewinności. Portret żony to z kolei jeden z licznych hołdów jakie Mehoffer składał jej w swojej twórczości. Zawsze ukazywana jako dama elegancka i modna, również na przechadzkę po sadzie ubrała się w piękną suknię wizytową. Jej głęboko niebieski odcień artysta wybrał nieprzypadkowo. Mniej więcej w czasie malowania obrazu pisał w jednym z listów: „Teraz jesteś dla mnie prawie synonimem szafirowego koloru i tuląc się choć przez taką przestrzeń do Ciebie – w tym kolorze się nurzam”. Podobnie czułych słów Mehofferowie wymienili wiele w latach trwania małżeństwa. Jadwiga z Jankowskich Mehofferowa była idealną partnerką dla swojego męża: nie tylko piękna, ale przede wszystkim inteligentna i wykształcona (również była malarką), a do tego obdarzona doskonałym gustem.

Najbardziej tajemniczą częścią obrazu pozostaje ważka. Niektórzy widzą w niej znak obecności samego malarza. Jej forma bliska jest witrażowi, w której to dziedzinie Mehoffer był wybitnym twórcą. Być umieszczając ją na płótnie malarz zapisał wrażenie jakie odniósł, gdy podczas pracy owad podleciał tuż przed jego twarz. Sam Mehoffer wypowiadał się na ten temat jeszcze inaczej: mówił, że ważka symbolizuje słońce. Początkowo zresztą obraz był wystawiany pod tytułem „Słońce” lub „W słońcu”.

Radosna atmosfera letniego dnia, wyraziste kolory, a zarazem zagadkowość sprawiają, że „Dziwny ogród” jest współcześnie najbardziej znanym dziełem Mehoffera. Od początku zresztą odnosił sukcesy – zdobywał nagrody i pozytywne recenzje na wystawach w Wiedniu, St. Louis, Chicago i Monachium. Obecnie dzieło znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Zdjęcie główne: Józef Mehoffer „Dziwny ogród” ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, fot. Domena publiczna