Otaczają nas liczne przykłady budzącej się do życia przyrody. W stawach i sadzawkach wielkie wygrzebywanie się z mułu. Żaby budzą się z hibernacji i gromadzą siły do wielkiego rechotu, który oznacza gody. Większość z nich to zwyczajne płazy, ale być może jedna na milion jest baśniowym żabim królem… Jak ten z obrazu Wlastimila Hofmana (1881-1970), malarza – symbolisty, który z upodobaniem odwoływał się do mitów, bajek i ludowej wyobraźni.

„Dziewczyna z żabą” jest wdzięcznym przykładem malarstwa fantastycznego, które rozwijało się w Europie przez cały wiek XIX osiągając swe apogeum na przełomie stuleci.

Olej Hofmana powstał co prawda w 1923 roku, ale artysta ten pozostał wierny obranemu stylowi właściwie przez całe swoje życie. Nigdy nie chciał unowocześniać swojego malarstwa pozostając w ten sposób poza głównym nurtem sztuki polskiej i europejskiej swoich czasów. Może dlatego na długi czas o nim zapomniano. Jako zaufany uczeń Jacka Malczewskiego z jednej strony wiele zyskał i ukształtował swój oryginalny styl, z drugiej zaś był ciągle do swego mistrza porównywany i przez wielu krytyków niesłusznie nazywany „gorszym Malczewskim”. Hofman był z relacji z Malczewskim niezwykle dumny, cenił sobie opinię swego profesora, który jeszcze w krakowskiej ASP miał powiedzieć: „Panie Hofman, Pan masz niezwykły talent”. Dowodem uznania był też fakt, że po śmierci „ojca symbolizmu” Hofman otrzymał w prezencie paletę Mistrza z dedykacją.

Poza trudami artystycznych porównań Hofman borykał się też z nieporozumieniami dotyczącymi swego pochodzenia. Urodzony pod Pragą, był synem Polki i Czecha, ale całe życie czuł się Polakiem.
Jako pierwszy polski artysta otrzymał nominację do Wiener Secession Galerie, i jako drugo po Oldze Boznańskiej został zaproszony do Société Nationale des Beaux-Arts w Paryżu. Kontynuował zapoczątkowaną przez Malczewskiego linię symboliczno-alegoryczną, ale zachował przy tym odrębny styl – bardziej stonowany kolorystycznie, liryczny i wyważony.

Był człowiekiem głęboko wierzącym i chętnie malował też sceny o tematyce religijnej, często „ubierając” najświętsze postaci w ludowe stroje (zobacz: „Madonna”, „Koncert”, „Madonna ze szpakiem”). Jako ludofil Hofman był również autorem scen rodzajowych z życia górali.
Mało znany jest fakt, że Wlastimila inspirowały także dramaty Szekspira. „Maluję” – mówił. Pracownia pełna jest bohaterów Szekspira: Falstaff, Otello, Hamlet, Romeo i Julia, Lukrecja, Król Lear […] …Otello czy Hamlet, podobnie jak i moje dzieła, na pewno nie wszystkie, ale niektóre, żyją i nie wykazują cech zgrzybiałości czy nieudolności. Umrę bezpotomnie, ale w spadku pozostawię obrazy, które przemówią kiedyś za mnie”. 

Dziś niech przemówi uroczy, lecz pełen ukrytych znaczeń baśniowy obraz odwołujący się do jednego z archetypów kultury.

Na płótnie „Dziewczyna z żabą” przedstawiono scenę zaczerpniętą z baśni ludowej obecnej w różnych wersjach w folklorze wielu krajów. Hofman zdaje się opierać na wersji zapisanej przez braci Grimm.
Oto widzimy strategicznie rozmieszczoną na płótnie trójcę kompozycyjną: dziewczynę, złotą kulę, a pomiędzy nimi, nieco w głębi – żabę. Z baśni wiemy, że dorastająca księżniczka otrzymuje w urodzinowym prezencie pamiątkę po zmarłej matce. Złota kula ma ją chronić przed problemami i ustrzec przed błędami. Jednak w trakcie zabawy kula wpada do pobliskiego stawu. Wtedy pojawia się niezwykła, mówiąca ludzkim głosem żaba i oferuje pomoc w odzyskaniu zagubionego przedmiotu stawiając, jednakże pewne niecodzienne warunki. "Chcę żebyś mnie pokochała, żebyś pozwoliła mi zostać twoim kompanem w zabawie, chcę móc jeść z twojego talerzyka, pić z twojej szklaneczki i spać z tobą w jednym łóżku" – żąda magiczne stworzenie. Zmartwiona utratą pamiątki po matce księżniczka godzi się na wszystko i odzyskuje swoją kulę.

W baśni księżniczka wykręca się od spełnienia obietnicy i dopiero nakaz ojca zmusza ją do dotrzymania danego słowa. Tutaj widzimy moment wyboru. I dlatego ta pozornie statyczna scena jest w istocie pełna napięcia. Dziewczyna jeszcze nie podjęła ostatecznej decyzji. Nie wie, lecz raczej przeczuwa, że gdy to nastąpi, wszystko w jej życiu się zmieni.

Przekroczy niewidzialny próg między dzieciństwem a kobiecością. Dotąd jedynie o tym śniła nie znając pełni konsekwencji. Z jednej strony pragnie, by to nastąpiło, z drugiej obawia się nieznanego. Jest naga po raz ostatni w nieskrępowany, pozbawiony erotyzmu sposób. Na jasnych, długich włosach nosi wianek – symbol dziewictwa. Jej głowa spoczywa na złożonych dłoniach, oczy ma zamknięte, jakby spała. Ale to nie dziewczyna śpi, to śpi jej świadomość. Podświadomość jednak pracuje już od dawna zbliżając ją do wielkiego odkrycia siebie samej w nowej roli.

Dziewczyna mierzy się z obecnością magicznej żaby, której wszak złożyła pewne ważkie obietnice.

Obraz ukazuje moment wyboru – dziewczyna przeczuwa nadchodzącą zmianę, przejście w dorosłość.
Symbolicznie spogląda na złotą kulę – dziecięcą pamiątkę matczynej opieki i bezpieczeństwa, a w tle czeka żabi król. Kluczowa postać tej sceny tylko udaje tu bohatera drugiego planu, to przewodnik w świat dojrzałości. Żaba w kulturze ludowej symbolizuje siły rozrodcze i metamorfozę. Baśń odnosi się do inicjacji obu stron – dziewczyna staje się kobietą, a żaba odzyskuje człowieczeństwo.

Postać młodzieńca zaklętego w żabę... Czy można zatem wymarzyć sobie lepszego przewodnika do świata dorosłej zmysłowości niż żabi król?

Wlastimil Hofman sugeruje symbolicznie, że razem pokonają wiele przeszkód – przekroczą skały, przewędrują przez pustkowia, przepłyną wielkie wody… Jednak wszystko skończy się szczęśliwie. Świadczy o tym widoczna na horyzoncie pastelowa tęcza.

„Dziewczyna z żabą” znajduje się w zbiorach łódzkiego Pałacu Herbsta – oddziału Muzeum Sztuki w Łodzi. Gdyby ktoś jednak chciał odkryć dla siebie więcej obrazów pędzla Wlastimila Hofmana, warto z pewnością odwiedzić Szklarską Porębę. Malarz zamieszkał tu po II wojnie światowej za namową przyjaciela, Jana Sztaudyngera. Do niedawna największa kolekcja jego dzieł wraz z osobistymi pamiątkami była udostępniona w jego dawnym domu, zwanym Wlastymilówką. Obecnie ekspozycja została przeniesiona do Domu Hauptmanów, który jest oddziałem Muzeum Karkonoskiego.


Autorka Małgorzata Broda

Zdjęcie główne: Wlastimil Hofman - Dziewczyna z żabą (olej), 1923, Muzeum Pałac Herbsta.

Zwiedzajcie z nami muzea i galerie całego świata!

Takie możliwości otwiera przed Wami Baza Legalnych Źródeł.