„Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?” - te fundamentalne pytania o pochodzenie, tożsamość i przeznaczenie człowieka zadał Paul Gauguin malując swój największy i najbardziej tajemniczy obraz.

Początkowo nic nie zapowiadało, że Paul Gauguin (1848-1903) stanie się jednym z najsłynniejszych malarzy swojego pokolenia i będzie inspiracją dla kolejnych generacji artystów. Pracował w Paryżu jako urzędnik giełdowy, a malarstwo uprawiał amatorsko. Sztuka pochłaniała go jednak coraz bardziej, aż zdecydował się rzucić dla niej swoje dotychczasowe życie (z czasem ta decyzja doprowadziła do rozpadu jego małżeństwa). Gauguin był niespokojnym duchem. Przez parę lat mieszkał Pont-Aven w Bretanii, gdzie zyskał pozycję lidera lokalnej kolonii artystycznej. Już wtedy ukształtował się jego charakterystyczny, nowatorski styl: uproszczone formy, wyraziste kolory i mocne kontury. W 1887 r. Gauguin wyjechał na jakiś czas Martynikę, a w 1891 r. wyruszył do Polinezji i osiadł na Tahiti. Wulkaniczna wyspa na Oceanie Spokojnym wydawała mu się nietkniętym przez cywilizację rajem. Wkrótce rzeczywistość zweryfikowała te wyobrażenia, bowiem francuska kolonia pełna była osób - urzędników i kupców - od których uciekł z Paryża. Po jakimś czasie próbował nawet wrócić do Francji, ale tam nie przyjęto go ze zrozumieniem i w 1895 r. wrócił na Tahiti, by kilka lat później przenieść się na Markizy.

Choć realia życia na Tahiti nie spełniły oczekiwań Gauguina, to pod względem artystycznym rozkwitał. Malowane tam obrazy nawiązują do sztuki prymitywnej, mają żywą, bogatą kolorystykę. Artysta często nadawał im poetyckie, tajemnicze tytuły sięgając do świata lokalnych tradycji i wierzeń. Nad dziełem „Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?” pracował w latach 1897-1898. Był w tym czasie w sytuacji pod każdym względem kryzysowej: zadłużony, schorowany, psychicznie wyczerpany. Być może to doprowadziło go do stworzenia swojego opus magnum - dzieła, w którym chciał zawrzeć wszystkie przemyślenia nad sensem życia.

Dla ukazania swojej koncepcji wybrał ogromne płótno o szerokości ponad 3,7 m. Zapełnił je wieloma postaciami, tworzącymi pozornie niezwiązane ze sobą grupy. Obraz ma jednak pewien porządek, na który wskazywał sam artysta. Jego odczytywanie należy zacząć od śpiącego dziecka po prawej stronie. Zakończenie opowieści znajduje się na przeciwległym brzegu: to stara kobieta, zrezygnowana i pogodzona z nadchodzącą śmiercią. Pomiędzy tymi biegunami rozciągają się młodość i dorosłość, tworząc cały cykl życia człowieka. To co po śmierci symbolizuje z kolei niebieska figura bóstwa. Na tym nie kończą się możliwości interpretacji poszczególnych fragmentów obrazu. Wyraźnie wyeksponowana została postać zrywająca owoc z drzewa. Czytelne jest tu skojarzenie z biblijną Ewą sięgającą po zakazany owoc. Alegoryczne znaczenie mają również zwierzęta. Białego ptaka przy staruszce po lewej stronie sam malarz opisywał jako symbol daremności pustych słów. Z kolei małe kotki otaczające dziewczynkę odczytywane są jako symbol jej czystości. Rogi obrazu Gauguin pomalował na żółto - podobno chciał, żeby praca sprawiała wrażenie nadgryzionego zębem czasu fresku. W jednym z narożników umieścił tytuł (w oryginale: „D'où venons-nous? Que sommes-nous? Où allons-nous?”), a w drugim własną sygnaturę.

Jeden z krytyków, którzy oglądali obraz w Paryżu w 1898 r. napisał, że „zaprasza on do medytacji nad tajemnicą naszego przeznaczenia”. Choć niektóre tropy interpretacyjne podał sam artysta, a inne pochodzą od badaczy, to ostatecznie sami musimy poszukać odpowiedzi na tytułowe pytania. Być może dlatego dzieło Gauguina ciągle przykuwa uwagę odbiorców, skłaniając do snucia własnych przemyśleń.

Obecnie „Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?” znajduje się w zbiorach Museum of Fine Arts w Bostonie. Jest jedną z blisko setki prac Gauguina (obrazów, rysunków, grafik i rzeźb), które możemy odnaleźć w cyfrowych zasobach instytucji.

Zdjęcie główne: Obraz „Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?” Paula Gauguina ze zbiorów Museum of Fine Arts w Bostonie. Fot. Domena Publiczna