Tym razem w Łyku sztuki do kawy przyjrzyjmy się obrazowi o niezwykle tajemniczej wymowie. Jego autor - fiński malarz Hugo Simberg - nigdy nie wyjaśnił, co symbolizuje tytułowy „Ranny anioł” niesiony przez dwóch chłopców.

Hugo Simberg (1873-1917) to jeden z najbardziej znanych fińskich artystów i czołowy przedstawiciel tamtejszego symbolizmu. W swojej twórczości inspirował się folklorem, tradycyjnymi wierzeniami, stylem nawiązywał do sztuki ludowej. Jego obrazy zaludniają anioły i diabły, które często przybierają postać małych dzieci. Również w centrum swojego najsłynniejszego dzieła zatytułowanego „Ranny anioł” umieścił skrzydlatą dziewczynkę. W oczy rzuca się jasność niebiańskiej istoty: począwszy od blond włosów, przez strój, na bandażu przewiązanym dookoła głowy skończywszy. Jedynym zakłóceniem są plamki krwi na skrzydle, trudno jednak dociec, skąd właściwie się wzięły. Jasność anioła kontrastuje z ciemnymi strojami i ponurymi minami chłopców dźwigających nosze, na których siedzi. Jeden z nich patrzy wprost na widza, włączając go do oglądanej sceny. Co ciekawe, ta fantastyczna sytuacja ma miejsce w zupełnie realistycznym krajobrazie parku Eläintarha w Helsinkach, z widoczną w tle zatoką Töölönlahti.

Wymowa obrazu „Ranny anioł” wydaje się wyjątkowo niejasna. Malarz, który nie miał w zwyczaju objaśniać treści swoich dzieł, i w tym przypadku nie pozostawił żadnych wskazówek. Zdecydowanie wolał, żeby odbiorca sam odnalazł odpowiednią dla siebie interpretację. Najłatwiejszym do odczytania punktem wydaje się pęczek przebiśniegów ściskany przez anioła w prawej dłoni. Kępki białych kwiatów wyrastają również z brunatnej ziemi w tle. Te oznaki nadchodzącej wiosny, intuicyjnie kojarzą się odrodzeniem i nadzieją. Niektórzy wiążą obraz z sytuacją prywatną Simberga. W roku poprzedzającym ukończenie dzieła malarz odbył podróż do Nowej Zelandii, a po powrocie zachorował na zapalenie opon mózgowych. „Ranny anioł” może być uznany za metaforyczny zapis rekonwalescencji, a przewiązana bandażem głowa anioła i jego pochylony kark odpowiadają niemal dosłownie objawom choroby. Jednocześnie warto zaznaczyć, że nawet jeśli Simberg inspirował się tą sytuacją, to z pewnością nie ona była pierwotnym źródłem pomysłu na kompozycję - pierwsze szkice, które można powiązać z obrazem pochodzą już z 1898 r. Zachowało się sporo rysunków przygotowawczych, a nawet fotografie modeli. Na jednej z nich chłopiec pozuje z noszami obciążonymi… rowerem.

Inna popularna interpretacja obrazu związana jest z symboliką narodową. W 1903 r., gdy powstał „Ranny Anioł”, Finlandia była się pod panowaniem rosyjskim. Patriotyczne nastroje znajdowały symboliczny wyraz w twórczości tamtejszych artystów (pod tym względem można znaleźć wiele analogii ze sztuką polską z tego samego okresu). W takim ujęciu „Ranny anioł” byłby personifikacją zniewolonego narodu poddawanego intensywnej rusyfikacji. Zakwitające kwiaty to zaś znak nadziei na odzyskanie niepodległości. Miała się ona spełnić dopiero kilkanaście lat później, 6 grudnia 1917 r. Niestety Simberg nie doczekał tego momentu, zmarł zaledwie kilka miesięcy wcześniej.

Być może dzięki takiej, niepodległościowej interpretacji Finowie docenili dzieło Simberga. „Ranny anioł” spotkał się z dużym uznaniem od razu po publicznej prezentacji na wystawie jesiennej w 1903 r. w Ateneum w Helsinkach. W kolejnym roku malarz wykonywał freski we wnętrzu katedry w Tampere i zdecydował się powtórzyć tam motyw anioła na noszach. Zmienił tylko tło, upodabniając je do przemysłowego krajobrazu miasta. Obecnie „Ranny anioł” znajduje się w kolekcji Ateneum w Helsinkach (część Fińskiej Galerii Narodowej), a jego sława nie przemija. W 2006 r. został wybrany fińskim „obrazem narodowym” w plebiscycie zorganizowanym przez tę instytucję.

Zdjęcie: Obraz „Ranny anioł” Hugo Simberga ze zbiorów Fińskiej Galerii Narodowej w Helsinkach. Fot. Domena Publiczna