„Wizja po kazaniu (Walka Jakuba z aniołem)” to dzieło kluczowe dla całej twórczości Paula Gauguina - pierwsze, w którym z taką mocą zamanifestował się jego dojrzały styl. Artysta zawarł na obrazie swoją fascynację religijnością mieszkańców Bretanii i po mistrzowsku połączył realny świat z wizją wywołaną przez słowa wiejskiego kaznodziei.

Namalowany w 1888 r. obraz Paula Gauguina znany jest pod podwójnym tytułem: „Wizja po kazaniu (Walka Jakuba z aniołem)”. Oba jego człony są równie istotne dla zrozumienia treści, bowiem na płótnie próżno szukać jasnych wskazówek. Pierwsza część tytułu - „Wizja po kazaniu” - odnosi się do pierwszego planu i lewej strony kompozycji. Jest to poniekąd scena rodzajowa: oglądamy kilkanaście pogrążonych w modlitwie Bretonek w tradycyjnych czepcach na głowach. W prawym narożniku widoczny jest także ksiądz, zapewne ten sam, który wygłosił tytułowe kazanie. Malując rozmodlone Bretonki Gauguin opierał się z pewnością na własnych obserwacjach z okresu spędzonego w miejscowości Pont-Aven. Był to jeden z wielu przystanków na drodze artysty - niespokojnego ducha wiecznie szukającego własnego miejsca. Gauguin sztuką długo zajmował się hobbystycznie, jednocześnie pracując jako urzędnik bankowy. Z czasem pasja zaczęła zajmować w jego życiu coraz więcej miejsca, aż w 1883 r. postanowił poświęcić się wyłącznie jej. To doprowadziło do konfliktu z żoną, która nie miała ochoty klepać biedy u boku początkującego artysty. Między innymi od niej, ale też od zgiełku wielkiego miasta Gauguin uciekł w 1886 r. do Bretanii. Do osiedlenia się w Pont-Aven zachęciły go niskie koszty oraz fascynacja prostotą życia mieszkańców. Te walory przyciągały do miasteczka także innych młodych malarzy. Wkrótce wokół charyzmatycznego Gauguina uformowało się środowisko artystyczne znane dziś jako Szkoła z Pont-Aven.

Drugi człon tytułu - „Walka Jakuba z aniołem” - odnosi się do wydarzeń rozgrywających się na drugim planie. Temat Gauguin zaczerpnął z biblijnej Księgi Rodzaju (Rdz 32, 25-33). Jakub był synem Izaaka i Rebeki, bratem bliźniakiem Ezawa. Choć był młodszy, to podstępem uzyskał przywilej przynależny pierworodnemu synowi oraz wyłudził błogosławieństwo ojca. Ostatecznie gniew Ezawa zmusił go do ucieczki. Tytułowa „Walka z aniołem” rozegrała się, gdy po latach Jakub postanowił wrócić w rodzinne strony. Pewnej nocy napadła na niego tajemnicza istota, z którą siłował się do świtu. Choć został okaleczony w walce, to ostatecznie wygrał i otrzymał od anioła błogosławieństwo oraz imię Izrael, oznaczające tego, który walczył z Bogiem. Nadanie nowego imienia to symboliczny początek nowego życia, wolnego od piętna dawnych win. Historia walki Jakuba z aniołem uważana jest za jedną z najbardziej niejednoznacznych w Biblii. Zgodnie z tradycją katolicką interpretowana jest jako symbol bardzo ciężkiej, intensywnej modlitwy. Motyw ten pojawiał się już wcześniej w sztuce, jednak u Gauguina zyskał wyjątkową oprawę. Skąd wokół biblijnych bohaterów wzięły się współczesne artyście Bretonki? Swoją intencję malarz wyjaśnił w liście do Vincenta van Gogha: „Dla mnie w tym obrazie krajobraz i walka istnieją tylko w wyobraźni ludzi modlących się po kazaniu; dlatego jest tu kontrast między naturalnymi osobami a walką w nienaturalnym i nieproporcjonalnym krajobrazie”. Gauguin sprawnie połączył ze sobą dwa światy: realny i wyobrażony, pokazując swoją własną wizję prostej i żarliwej religijności mieszkańców Bretanii. Temat ten bardzo go fascynował, czego wyrazem jest m.in. namalowany w kolejnym roku „Żółty Chrystus” (Buffalo AKG Art Museum).


Paul Gaugin "Żółty Chrystus" ze zbiorów Buffalo AKG Art Museum. Fot. Domena publiczna

Malując „Wizję po kazaniu (Walkę Jakuba z aniołem)” Gauguin miał już 40 lat, ale jako malarz dopiero dojrzewał. Właśnie na tym obrazie po raz pierwszy w całej okazałości ujawnił się jego styl. Artysta odrzucił tradycyjne środki malarskie takie jak perspektywa czy światłocień, oddalił się także od impresjonizmu, pod którego wpływem dotąd tworzył. Zamiast tego zastosował płaskie plamy czystych kolorów obwiedzione mocnym konturem. Podobne zabiegi stały się z czasem cechą charakterystyczną dla twórców związanych ze Szkołą z Pont-Aven i określane są mianem syntetyzmu. Wpływ na przemianę w twórczości Gauguina miał malarz Émile Bernard, który również osiadł w tym czasie w Bretanii. Nowa stylistyka miała, poza tym kilka źródeł, m.in. sztukę prymitywistów oraz japońskie drzeworyty. Ze sztuki japońskiej artysta zaczerpnął także część rozwiązań kompozycyjnych, na przykład przedzielenie kompozycji pniem drzewa. Pierwowzorem dla pozy walczących Jakuba i anioła był z kolei drzeworyt Hokusaia ukazujący zapaśników sumo. Zapoczątkowana „Wizją po kazaniu (Walką Jakuba z aniołem)” dojrzała twórczość artysty stała się z czasem punktem odniesienia dla nowych, awangardowych kierunków w sztuce.

Podobno Gauguin chciał podarować obraz proboszczowi z pobliskiego Nizon. Ksiądz nie przyjął prezentu, być może ze względu na jego zbyt nowoczesną formę. Od 1925 r. „Wizja po kazaniu (Walka Jakuba z aniołem)” jest własnością National Galleries of Scotland w Edynburgu.

Zdjęcie główne: Obraz „Wizja po kazaniu (Walka Jakuba z aniołem)” Paula Gauguina. Fot. Domena publiczna