Jak na obrazie ukazać radość? Ten motyw często podejmował francuski malarz Henri Matisse. Najsłynniejszym przykładem jest „Taniec” namalowany na zlecenie rosyjskiego kolekcjonera Siergieja Szczukina.

Henri Matisse (1869-1954) należy do najważniejszych artystów XX w. Jego nazwisko kojarzone jest z fowizmem - jednym z pierwszych awangardowych kierunków w sztuce. Choć fowizm istniał przez zaledwie dwa lata - od 1905 do 1907 r. - to jego przedstawiciele zdążyli zyskać rozgłos swoimi szokującymi obrazami. Były one utrzymane w jaskrawych barwach (w dodatku niezgodnych z naturą), pozbawione klasycznej perspektywy i bardzo odległe od realizmu. Jeden z krytyków nazwał ich twórców „dzikimi zwierzętami” - po francusku „les fauves” - i nazwa ta na stałe przylgnęła do kierunku. Po 1907 r. każdy z fowistów podążył własną drogą. Matisse w kolejnych latach nadal konsekwentnie skupiał się na eksperymentach z kolorem, jednocześnie upraszczając kompozycje. Kulminacyjnym punktem jego artystycznej ewolucji jest „Taniec”.

Obraz powstał w 1910 r. na zlecenie Siergieja Iwanowicza Szczukina (1854-1936) - zamożnego, rosyjskiego przedsiębiorcy, który zakochał się w nowoczesnej sztuce podczas licznych podróży do Paryża. Swoją kolekcją zaczął rozwijać od lat 90. XIX w. Początkowo zbierał dzieła impresjonistów (np. Claude’a Moneta) i postimpresjonistów (m.in. Vincenta van Gogha), z czasem skupiając się na przedstawicielach awangardy, takich jak Pablo Picasso czy właśnie Matisse. Jego odważne wybory kolekcjonerskie wynikały z dewizy, którą ponoć się kierował: „Jeśli po obejrzeniu obrazu czujesz szok – kup go”. Nic dziwnego, że gdy w 1905 r. zobaczył obrazy Matisse’a, to zapragnął włączyć je do swoich zbiorów. Po zamówieniu „Tańca” Szczukin poprosił malarza o wykonanie do pary obrazu zatytułowanego „Muzyka”. Oba ogromne (szerokie na niemal cztery metry) malowidła ozdobiły klatkę schodową moskiewskiej rezydencji kolekcjonera. Podobno zrobiły na nim tak wielkie wrażenie, że na kilka tygodni zamknął się w domu, by oswajać się z nimi w samotności.

Temat tańca przewijał się w malarstwie Matisse’a wielokrotnie. Podobną grupę wirujących w kręgu nagich postaci odnajdziemy w centrum starszej o kilka lat „Radości życia” (The Barnes Foundation, Filadelfia). Na obrazie namalowanym dla Szczukina artysta wykorzystał tylko trzy jaskrawe kolory. Również szczegóły rysunku ograniczone są do minimum. Pośród wielu inspiracji, z pewnością ważną rolę odegrała w tym przypadku tak zwana sztuka prymitywna, na którą nie miała wpływu zachodnioeuropejska cywilizacja. Sam motyw tańca również powiązać można z pierwotnymi kulturami, w których pełnił on często rytualną rolę. U Matisse’a czerwone postacie skontrastowane są z płaszczyznami zieleni i niebieskiego w tle, które symbolizują niebo i ziemię. Tancerze wydają się łączyć obie sfery, stając się ich dopełnieniem. Obraz odczytywać można jako wyraz tęsknoty za stanem, gdy człowiek był wciąż częścią natury, za pierwotnym szczęściem, które zatraciliśmy po narodzinach cywilizacji. Podobne refleksje pojawiały się bardzo często w twórczości artystów z przełomu XIX i XX w., którzy byli świadkami coraz szybszych przemian zachodniego świata.

Obecne zarówno „Taniec”, jak i „Muzyka” znajdują się w Ermitażu w Sankt Petersburgu - podobnie jak spora część kolekcji Szczukina, która po rewolucji październikowej została znacjonalizowana. Z kolei w Museum of Modern Art w Nowym Jorku oglądać można wstępną wersję „Tańca” namalowaną w 1909 r.

Zdjęcie główne: Obraz „Taniec” Matisse’a ze zbiorów Ermitażu. Fot. Domena Publiczna

Zwiedzajcie z nami muzea i galerie całego świata bez wychodzenia z domu!

Takie możliwości otwiera przed Wami sekcja MUZEA i GALERIE w Bazie Legalnych Źródeł na legalnakultura.pl