18 kwietnia przypada święto, którego celem jest przypominanie o roli dziedzictwa kulturowego. Z okazji Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków, proponujemy rzut oka na lewobrzeżną Warszawę uwiecznioną przez nadwornego malarza Stanisława Augusta Poniatowskiego, Canaletta – „Widok Warszawy od strony Pragi”, który okazał się bezcenny w rekonstrukcji całkowicie zburzonej Starówki.

Warszawskie Stare Miasto jest niezwykłym punktem na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, bowiem technicznie niewiele w nim tkanki zabytkowej. Starówka została niemal całkowicie zniszczona w czasie II wojny światowej, ale już w 1953 r. zakończono pierwszy etap odbudowy, której ukoronowaniem była rekonstrukcja Zamku Królewskiego trwająca do 1984 r. W 1980 r. UNESCO uhonorowała dzielnicę wpisem na Listę z następującym uzasadnieniem: „Po wojnie mieszkańcy Warszawy podjęli dzieło odbudowy, które doprowadziło do odtworzenia kościołów, pałaców i domów będących symbolem polskiej kultury i narodowej tożsamości. Jest to wyjątkowy przykład całkowitej rekonstrukcji zespołu historycznego”. Prace prowadzone przez Biuro Odbudowy Stolicy miały niebywałą skalę i wymagały korzystania z rozmaitych materiałów ikonograficznych. Doskonałą dokumentacją okazały się weduty, czyli miejskie pejzaże malowane niemal dwieście lat wcześniej przez Canaletta.

Canaletto, a właściwie Bernardo Bellotto (1721-1780) pochodził z Wenecji. Sztuki malowania miejskich widoków uczył się pod okiem wuja, Antonia Canale (również zwanego Canalettem). Bellotto tworzył w wielu europejskich miastach, między innymi w Dreźnie. Od 1768 r. pełnił funkcję nadwornego malarza Stanisława Augusta Poniatowskiego i już do końca życia związany był z Warszawą. Jednym z obrazów namalowanych w polskiej stolicy jest „Widok Warszawy od strony Pragi” z 1770 r., zawierający autoportret autora. Przez lata uważano, że jest on mężczyzną malującym obraz w lewym dolnym rogu, jednak smukła sylwetka i młody wygląd nie pasowały do znanych wizerunków artysty. Obecnie przyjmuje się, że Canaletto siedzi obok płótna, a nad obrazem pracuje jego syn i współpracownik, Lorenzo. Widzimy go w momencie, gdy pisze datę: 1770. W tym samym roku młodszy Bellotto zmarł, można więc przypuszczać, że portret jest formą jego upamiętnienia. Obok dwóch malarzy stoi Jerzy Henryk Butzau - hajduk króla, który wsławił się rok później ginąc w obronie monarchy. Być może został dodany do kompozycji już po tym wydarzeniu, wraz z psem symbolizującym wierność. Sam Stanisław August Poniatowski jest niewidoczny, choć obecny: znajduje się w łodzi ozdobionej chorągwiami w królewskich barwach.

Nie postacie są tu jednak najważniejsze. Główną, choć umieszczoną na dalszym planie bohaterką obrazu jest Warszawa. Rozległa panorama miasta obejmuje Ujazdów, a nawet miniaturowy pałac w Wilanowie. Najdokładniej widoczna jest zwarta zabudowa Starego Miasta, skontrastowana z wiejskim pejzażem Pragi na pierwszym planie. Ważne miejsce zajmuje Zamek Królewski z charakterystyczną wieżą. Na prawo od niego dostrzegamy ciasno stłoczone, wąskie kamieniczki, nad którymi góruje strzelisty dach katedry pw. św. Jana Chrzciciela oraz barbakan. Zabudowa schodzi nisko nad Wisłę, w XVIII w. jeszcze nie uregulowaną. Malując pejzaże Canaletto posiłkował się camerą obscurą - przyrządem optycznym uważanym za pierwowzór aparatu fotograficznego. Urządzenie umożliwiało tworzenie precyzyjnych przerysów rzeczywistego obrazu. Aby uwiecznić tak szeroką panoramę, artysta musiał wykonać szkice z kilku punktów widzenia i potem umiejętnie połączyć je w całość, by w pełni oddać wspaniałość miasta. 

„Widok Warszawy od strony Pragi” to jedna z 26 wedut ukazujących stolicę wykonanych przez Canaletta na zlecenia króla. Poniatowski specjalnie dla nich przeznaczył tzw. Salę Prospektową w Zamku Królewskim (obecnie w zbiorach muzeum znajdują się 22 obrazy). Ani król, ani jego nadworny malarz nie mogli przewidzieć, że dwa stulecia później dzieła staną się bezcenną pomocą przy odbudowie miasta.

 

Ruiny Zamku Królewskiego w 1945, widok od strony placu Zamkowego. Fot. Wikipedia, domena publiczna

Zniszczona Kolumna Zygmunta, na tle ruin Zamku Królewskiego w Warszawie, styczeń 1945. Fot. ze zbiorów Zamku Królewskiego W Warszawie. Autor nieznany.

W 2021 roku przypada 50. rocznica decyzji o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie.

Zwiedzajcie z nami muzea i galerie całego świata bez wychodzenia z domu!

Takie możliwości otwiera przed Wami sekcja MUZEA i GALERIE w Bazie Legalnych Źródeł na legalnakultura.pl

Fot. Obraz „Widok Warszawy od strony Pragi” Canaletta ze zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie. Domena publiczna