W Łyku sztuki do kawy proponujemy Wam spotkanie z jedną z najbarwniejszych postaci polskiej kultury – Witkacym oraz obrazem stworzonym według wymyślonych przez niego reguł Czystej Sztuki.

Na namalowanym przez Witkacego obrazie „Walka (Rąbanie lasu)” w pierwszej chwili trudno dostrzec cokolwiek poza plątaniną kształtów. Dopiero po chwili zaczynamy rozróżniać zarysy dziwnych, zdeformowanych postaci, ni to ludzkich, ni to zwierzęcych. Mimo czystych, żywych kolorów praca budzi niepokój. Dwa stwory unoszą w górę siekierki, jednak nie sposób dociec, czy ścinają drzewa, czy raczej ze sobą walczą. Tytuł w dwóch wariantach nie daje jednoznacznej odpowiedzi, a artysta nie pozostawił żadnych wskazówek. Przede wszystkim nie zależało mu, aby widz zrozumiał cokolwiek z oglądanej sceny.

Stanisław Ignacy Witkiewicz, znany jako Witkacy (1885-1939) był synem Stanisława Witkiewicza - malarza, teoretyka sztuki, żarliwego propagatora realizmu w malarstwie i twórcy stylu zakopiańskiego. Nic dziwnego, że Witkacy posługiwał się pędzlem od małego i zdecydował się na studia malarskie. Po wybuchu I wojny światowej zaciągnął się do armii carskiej. Na froncie był do 1916 roku, gdy został ranny, ale Rosję opuścił dopiero w połowie roku 1918, już po wybuchu rewolucji. Te doświadczenia, o których rzadko wspominał, głęboko wpłynęły na jego malarstwo. Jeszcze przed powrotem do Polski zaczął tworzyć kompozycje fantastyczne i jednocześnie opracowywał własną teorię sztuki, którą drukiem ogłosił w 1919 r. pod tytułem „Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia” – publikacja dostępna jest w serwisie Polona.

Podstawowe założenie teorii Witkacego zawiera się w stwierdzeniu: „Dobry obraz jest to obraz, który w choćby jednym człowieku obudzi metafizyczne uczucie przez swoją Czystą Formę”. Dzieło malarskie powinno doprowadzić widza do przeżycia Tajemnicy Istnienia, ale wyłącznie poprzez swoją formę, a więc elementy takie jak kompozycja czy kolorystyka. Inna treść, jakakolwiek narracja była dla Witkacego niepożądana. Wbrew pozorom artysta nie propagował jednak radykalnej abstrakcji - przeciwnie, obraz powinien zawierać elementy rzeczywistości, choć mocno przetworzone.

Namalowana w latach 1921-22 „Walka” jest dość późnym przykładem zastosowania Czystej Formy w praktyce. Stłoczenie form na powierzchni płótna dochodzi tu do apogeum. W dodatku są one wyjątkowo dziwaczne: zdeformowane i poszarpane - „perwersyjne”, jak powiedziałby sam Witkacy. Artysta uważał, że tylko takie skrajności mają szansę zadziałać na współczesnego człowieka, który zatracił zdolność odczuwania głębokich przeżyć. W rzeczywistości trudno jednak patrzeć na „Walkę” i podobne obrazy wyłącznie przez pryzmat formy i nie doszukiwać się żadnego sensu w przedstawionych scenach. To podstawowy paradoks teorii Czystej Formy wskazywany przez krytyków i badaczy twórczości Witkacego. Dostrzegał go zapewne także on sam, bo po 1924 r. porzucił malarstwo olejne w duchu Czystej Formy. Stworzył wówczas Firmę Portretową z ironicznie sformułowanym regulaminem, w którym typ portretu zależał między innymi od stopnia narkotycznego i alkoholowego odurzenia malarza. Oczywiście ta zarobkowa działalność nie zaliczała się w mniemaniu Witkacego do dziedziny Czystej Sztuki.

Obraz „Walka (Rąbanie lasu)” znajduje się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi, dokąd trafił 1932 r. jako część Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej stworzonej przez awangardową grupę „a.r.”. Członkowie ugrupowania pozyskali prace bezpośrednio od współczesnych sobie artystów z różnych krajów i zdecydowali się umieścić je w istniejącym od niedawna Muzeum Historii i Sztuki im. Juliana i Kazimierza Bartoszewiczów (obecnym Muzeum Sztuki w Łodzi). Na stronie internetowej muzeum możecie obejrzeć również inne dzieła wchodzące w skład tej niezwykłej kolekcji - wśród nich obrazy Fernanda Légera, Hansa Arpa czy Maxa Ernsta.

Zdjęcie obrazu „Walka (Rąbanie lasu)” ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi. Fot. Domena Publiczna.

Obraz "Walka (Rąbanie lasu)" zainspirował do stworzenia takiego remiksu:

Remiks na podstawie dzieła:

Tytuł: Walka (Rąbanie lasu)

Autor: Stanisław Ignacy Witkiewicz - Witakcy

Czas powstania:  1921-1922

Muzeum: Muzeum Sztuki w Łodzi

Licencja udostępnionego dzieła pierwowzoru: Domena Publiczna

Z: Muzeum Sztuki w Łodzi.

Fotografia w tle: Pixabay