Boże Narodzenie należy do najczęściej wykorzystywanych motywów malarskich. W świątecznym Łyku sztuki do kawy opowiemy Wam o jednym z najbardziej spektakularnych przykładów. Obraz „Mistyczne Narodzenie” stworzony został przez słynnego włoskiego artystę Sandro Botticellego (ok. 1445-1510). Jest barwny i wprost emanuje radością, a zarazem skrywa zaskakująco wiele tajemnic.

Centrum obrazu zakomponowane jest zgodnie z tradycją: widzimy stajenkę, a w niej Józefa, Marię i nowonarodzonego Jezusa. Członkowie Świętej Rodziny są wyraźnie więksi od pozostałych postaci na obrazie, co podkreśla ich wyjątkową rolę. Po bokach stajenki znaleźli się Trzej Królowie (pozbawieni jednak koron i darów) i pasterze, którzy przyszli oddać hołd Dzieciątku. Bardziej osobliwe sceny rozgrywają się w górnej i dolnej części obrazu. Nad stajenką widzimy otwarte niebiosa, które malarz wyobraził jako wnętrze złotej kopuły, pod którą w tańcu wirują anioły. W dolnej części płótna jest nie mniej intrygująco: trzy pary aniołów i ludzi padających sobie w ramiona. Na wstęgach przyczepionych do trzymanych przez nie gałązek oliwnych wypisano fragment Ewangelii św. Łukasza: „Na ziemi pokój ludziom Jego upodobania” (Łk 2, 14).

Łatwo przeoczyć kolejny zaskakujący szczegół: u stóp obejmujących się ludzi i aniołów małe diabły w popłochu uciekają do skalnych szczelin. O ile wszystkie poprzednie elementy kompozycji dość łatwo było wytłumaczyć, to obecność demonów w scenie Bożego Narodzenia jest co najmniej nietypowa. Podobne wizerunki kojarzą się raczej z malarskimi wyobrażeniami Sądu Ostatecznego. O tym, że jest to trafne skojarzenie przekonuje inskrypcja na górze obrazu. Artysta, posługując się greką, zapisał następujące słowa: „Ja, Alessandro, namalowałem ten obraz pod koniec roku 1500, pośród zamieszek w Italii w połowie czasu po czasie, kiedy spełniała się jedenasta Jana, a za drugiej plagi Apokalipsy, kiedy diabeł został uwolniony na trzy i pół roku. Teraz według dwunastej zostanie związany i ujrzymy go jak na tym obrazie”. Botticelli odnosi się do współczesnych sobie wydarzeń, w których dostrzega realizację przepowiedni zwartych w Apokalipsie św. Jana. Rzeczywiście, czasy były mocno niespokojne: Francuzi w 1494 r. podbili Neapol, a pięć lat później Mediolan. We Florencji, mieście malarza, trwały zamieszki. Zgodnie z Apokalipsą niepokoje mają poprzedzić ponowne przyjście Chrystusa i zgładzenie Szatana. Na obrazie „Mistyczne Narodzenie” Botticelli ukazał więc nie tylko wydarzenia, jakie rozegrały się w Betlejem u zarania naszej ery, ale także drugie nadejście Jezusa, które erę tę zakończy.

Skąd taki pomysł? Na Botticellego z pewnością wpłynął nastrój epoki, bowiem każdy przełom stuleci wywołuje w ludziach niepokój. Zastosowane przez artystę rozwiązania ikonograficzne są najprawdopodobniej bezpośrednio związane z nauczaniem Girolamo Savonaroli - działającego we Florencji dominikanina, radykalnego reformatora kościoła, który w końcu uznany został za heretyka i spalony na stosie w 1498 r. Podobnie jak wielu florentczyków, Botticelli należał do jego wyznawców. Ponoć pod wpływem duchownego spalił nawet część swoich dzieł. Z kazań Savonaroli malarz zaczerpnął główną ideę „Mistycznego Narodzenia”, ale także szczegóły takie jak dwanaście koron w górnej części obrazu. Badania wykazały, że na dwunastu banderolach przy gałązkach oliwnych trzymanych przez tańczące anioły wypisane było pierwotnie dwanaście przymiotów Maryi, o których również mówił dominikanin. O tym, że dzieło zawierało idee uznawane za niebezpieczne może świadczyć wykorzystane przez Botticellego podobrazie. Artysta częściej malował na deskach, ale obraz na płótnie lepiej nadawał się do zwinięcia i ukrycia. Co ciekawe to też jedyna praca, na której malarz umieścił swoją sygnaturę i datę, co może wskazywać na jej szczególne znaczenie.

Obecnie „Mistyczne Narodzenie” znajduje się w kolekcji The National Gallery w Londynie. Na stronie muzeum możecie obejrzeć sześć innych prac Botticellego, w tym dwa obrazy o podobnej tematyce - przedstawiające pokłon Trzech Króli.

fot. National Gallery 

Zwiedzajcie z nami muzea i galerie całego świata bez wychodzenia z domu!

Takie możliwości otwiera przed Wami sekcja MUZEA i GALERIE w Bazie Legalnych Źródeł na legalnakultura.pl