Mała królewna, piękna suknia i wybitny artysta. Brzmi jak baśniowa opowieść, choć niestety niewiele ma wspólnego z baśnią. To historia portretu namalowanego przez hiszpańskiego malarza Diego Velázqueza oraz pozującej do niego dziewczynki: Małgorzaty Teresy Habsburg - hiszpańskiej infantki i przyszłej cesarzowej.

Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (1599-1660) pochodził z Sewilli, ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Malarstwa zaczął uczyć się jako chłopiec, a w wieku zaledwie 24 lat trafił do Madrytu na dwór hiszpańskiego króla, Filipa IV Habsburga. Zachwycił monarchę swoją twórczością, w dodatku cieszył się jego dużym zaufaniem. W Madrycie mieszkał do końca swojego życia, z dwiema przerwami na podróż do Włoch. Drugą z nich odbywał w latach 1649-51, a jego zadaniem było między innymi pozyskiwanie obrazów do królewskiej kolekcji. W tym czasie Filip IV ożenił się po raz drugi i zażądał powrotu swojego nadwornego malarza, który był w stanie najlepiej portretować jego rodzinę. Velázquez dotarł do Madrytu w czerwcu 1651 r., miesiąc przed narodzinami pierwszego dziecka z małżeństwa Filipa IV i Marianny Austriackiej: infantki Małgorzaty Teresy.

Podobnie jak reszta rodziny, dziewczynka była regularnie portretowana. Po raz pierwszy zapozowała Velázquezowi jako trzylatka, później artysta malował ją jako pięciolatkę i ośmiolatkę, możemy więc obserwować rozwój dziewczynki. Taka też była główna funkcja tych wizerunków. Infantka niemalże od urodzenia uwikłana była w politykę dynastyczną Habsburgów, którzy znani byli z zawierania małżeństw w obrębie własnej rodziny. Małgorzatę Teresę zaręczono z jej wujem, cesarzem Leopoldem I Habsburgiem i to na jego wiedeński dwór wysyłano obrazy Velázqueza jako „wizytówkę” przyszłej żony. Portrety do dziś znajdują się w stolicy Austrii, w Kunsthistorisches Museum. Inny wizerunek pięcioletniej Małgorzaty dostrzeżemy na chyba najsłynniejszym obrazie Velázqueza: „Las Meninas” z kolekcji Museo del Prado w Madrycie.

Na ostatnim z namalowanych przez Velázqueza portretów ośmioletnia Małgorzata pozuje w rozłożystej sukni w głębokim odcieniu niebieskiego. Strój udekorowany jest pasami taśmy wyszywanej srebrną nicią. Jego wspaniałość dopełnia cenna biżuteria. W lewej ręce dziewczynka trzyma futrzaną mufkę, która - według niektórych badaczy - mogła być prezentem od Leopolda I. Nie ma tu mowy o jakiejkolwiek dziecięcej swobodzie. Podobnie jak na pozostałych swoich portretach, mała modelka ustawiona jest w dość sztywnej pozie, pasującej do reprezentacyjnej funkcji wizerunku. Velázquez pokazał tym obrazem całe mistrzostwo swojego malarskiego warsztatu. Jest to jego dojrzała praca, powstała rok przed śmiercią artysty. Portret malowany jest bardzo swobodnymi pociągnięciami pędzla. Oglądane z bliska plamy farby (warto skorzystać z możliwości dużego powiększenia na stronie muzeum!) sprawiają wrażenie abstrakcji. Spójną całość tworzą dopiero, gdy patrzymy na obraz z oddalenia. Wówczas okazuje się, że wszystkie szczegóły ubioru dziewczynki oddane zostały z niesamowitą precyzją.

Dalsze losy infantki Małgorzaty Teresy nie przypominały historii bajkowych księżniczek. Za mąż wydana została w wieku piętnastu lat. Urodziła cesarzowi czworo dzieci, z których tylko jedno dożyło dorosłości. Zmarła w kolejnym połogu mając zaledwie 22 lata. W pewnym sensie unieśmiertelniła ją jednak sztuka. Jej portrety autorstwa Velázqueza, weszły do kanonu historii sztuki. Nawet kilka wieków później stanowiły ważny punkt odniesienia dla artystów. Inspirację wizerunkami infantki dostrzeżemy w podobiznach dzieci autorstwa Olgi Boznańskiej. Malarka ok. 1890 r. wykonała nawet kopię „Portretu w niebieskiej sukni”. Wiele uwagi obrazom Velázqueza poświęcił także Tadeusz Kantor, który stworzył około 20 prac inspirowanych wizerunkami Małgorzaty. Jedno z nich znajduje się w kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi.

W wiedeńskim Kunsthistorisches Museum możemy obejrzeć również inne portrety Małgorzaty Teresy (w tym obraz namalowany przez zięcia Velázqueza, Juana Bautistę Martineza del Mazo), a także inne wizerunki Habsburgów pędzla Velázqueza.

zdjęcie główne: Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu (CC BY-NC-SA 4.0) 

Zwiedzajcie z nami muzea i galerie całego świata bez wychodzenia z domu!

Takie możliwości otwiera przed Wami sekcja MUZEA i GALERIE w Bazie Legalnych Źródeł na legalnakultura.pl