Dzień Flagi został ustanowiony przez Sejm w 2004 roku. To święto, które ma wyrażać do niej szacunek i propagować wiedzę o polskiej tożsamości oraz symbolach narodowych. To idealna okazja do przyjrzenia się tej kwestii od strony ochrony własności intelektualnej, gdyż flagi państwowe co do zasady nie są objęte ochroną prawa autorskiego, a podejście do barw narodowych jest bardzo różne - w zależności od kraju.

Biało-czerwone barwy pod specjalną ochroną

Prawo autorskie w Polsce jest tworem stosunkowo młodym (ustawa weszła w życie w roku 1994) i w tym zakresie przepisy rzeczywiście są dość niejasne. Nie zmienia to faktu, że zasady korzystania z flagi czy godła obwarowane są szeregiem zasad należących do innych gałęzi prawa. Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są z kolory biały i czerwony, ułożone w dwóch poziomych, równoległych pasach tej samej szerokości, z których górny jest koloru białego, a dolny koloru czerwonego. Przy umieszczaniu barw Rzeczypospolitej Polskiej w układzie pionowym kolor biały umieszcza się po lewej stronie płaszczyzny oglądanej z przodu. Barwy Rzeczypospolitej Polskiej stanowią składniki flagi, która jest prostokątnym płatem tkaniny umieszczonym na maszcie. Ustalony stosunek szerokości flagi do jej długości wynosi 5 : 8. Flaga z godłem w jej białej części może być używana wyłącznie przez przedstawicielstwa dyplomatyczne i konsularne, cywilne lotniska oraz samoloty, a także statki morski oraz bosmanaty (kapitanaty) portów. W Komentarzu do Konstytucji RP pod redakcją profesorów Lecha Garlickiego i Marka Zubika czytamy jednak, że obywatele Polski mają prawo do używania symboli narodowych, i że powinni być do tego zachęcani. Sytuacje takie jak święta narodowe czy wydarzenia sportowe o charakterze ogólnokrajowym są oczywistymi przykładami poprawnego (wg. obowiązujących przepisów prawa) wykorzystywania tej symboliki.

Szczegółowe informacje jak powinno się eksponować polską flagę można znaleźć w miniprzewodniku Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Problem zaczyna się pojawiać w sytuacji sprzedaży produktów zawierających chronioną symbolikę. Teoretycznie, obrót handlowy produktami oznaczonymi godłem czy biało-czerwoną flagą jest niedopuszczalny. Zakaz obejmuje jednak wyłącznie symbole, których zdefiniowane elementy zostały dokładnie określone w ustawie. Wszelkie odstępstwa i modyfikacje symboli będą mogły stanowić legalny produkt. W przypadku flag jest to dokładnie określony odcień czerwieni i układ płótna, a wykorzystanie barw narodowych w innym układzie, a także zmiana odcieni kolorów na inne, niż te ustawowe nie jest zakazane. Stąd też wydaje się, że większość produktów sprzedawanych jako „flagi Polski” są de facto jedynie artystycznymi wariacjami na jej temat. Kluczowe będą tu proporcje oraz odpowiedni odcień koloru czerwonego. Jest to o tyle istotne, że powszechny zwyczaj umieszczania napisów i rysunków przez kibiców obserwujących zawody sportowe jest dopuszczalny wyłącznie na barwach narodowych, które różnią się od flagi państwowej RP tym, że nie mają określonych proporcji. Mogą być dowolnej długości i szerokości, trzeba jednak pamiętać, że szerokość obu pasów musi być równa. Z przepisów dopuszczających modyfikację barw narodowych od lat korzystają producenci tzw. odzieży patriotycznej. Doprowadziło to do kuriozalnej sytuacji, w której ważne dla wielu Polaków symbole stały się eksploatowaną do granic możliwości identyfikacją komercyjną.

Czym są symbole narodowe i jakie przepisy określają korzystanie z nich?

Podstawowym aktem prawnym chroniącym wyżej wymienione symbole jest Konstytucja RP oraz ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polski oraz pieczęciach państwowych. Zgodnie z art. 1, symbolami RP są orzeł biały, barwy biało-czerwone oraz „Mazurek Dąbrowskiego”.[1] Wszystkie symbole pozostają pod szczególną ochroną prawa, a otaczanie ich „czcią i szacunkiem jest prawem i obowiązkiem każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej oraz wszystkich organów państwowych, instytucji i organizacji.”[2]

Art. 2 ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polski oraz pieczęciach państwowych stanowi, że godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony w czerwonym polu tarczy. Wizerunku orła ustalonego dla godła mogą używać przede wszystkim organy władzy państwowej, administracji rządowej, samorządy województw czy sądy i prokuratury. Co ciekawe, ustawa przewiduje także umieszczenie godła na stroju reprezentacji kraju, na stroju reprezentacji olimpijskiej oraz na stroju reprezentacji paraolimpijskiej, na zasadach określonych w ustawie o sporcie.[3]

Hymnem państwowym RP jest „Mazurek Dąbrowskiego”, którego tekst literacki stanowi załącznik do ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polski oraz pieczęciach państwowych. Hymn można odtwarzać publicznie jedynie w sytuacjach wskazanych w przepisach i są tą przede wszystkim uroczystości, święta oraz rocznice państwowe. Art. 12 tej ustawy określa także pożądaną formę wykonania „Mazurka”, a jest nią utwór na jeden głos oraz fortepian. Oczywiście nie wyklucza to innych form, o ile zadośćuczynią powadze tego utworu.

Autor: Paweł Kowalewicz, prawnik

Redakcja: Fundacja Legalna Kultura

Zdjęcie: Pixabay