W ostatnim czasie bardzo głośną sprawą było głosowanie w Parlamencie Europejskim nad zniesieniem w całej Unii Europejskiej tzw. prawa panoramy („wolności panoramy”). Czym jest „wolność panoramy”? Jest to zawarty w wielu ustawach o prawie autorskim (w tym w ustawie polskiej) wyjątek pozwalający na wykorzystanie zdjęć dzieł sztuki oraz np. obiektów architektonicznych, które właściciele wystawili na stałe na widok publiczny, bez konieczności uzyskiwania zgody uprawnionych do praw autorskich do tych dzieł. W Polsce regulacja ta znajduje się w art. 33 pkt 1 ustawy, zgodnie z którym „wolno rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku”. Jakie jest znaczenie tej regulacji w praktyce? Otóż, gdyby powyższego przepisu nie było w polskiej ustawie zasadniczo niedozwolonym byłoby umieszczenie na swoim profilu w portalu społecznościowym nawet prywatnego zdjęcia, w którego tle znalazłby się np. Stadion Narodowy w Warszawie,

©Mateusz Włodarczyk/ Wikimedia Commons 

Czy też budynek Filharmonii Szczecińskiej:
© DrKssn / Wikimedia Commons 

Uzasadnieniem dla powołanego przepisu jest przede wszystkim umożliwienie swobodnego fotografowania przestrzeni publicznej bez konieczności zastanawiania się, czy konkretny budynek objęty kadrem jest chroniony prawem autorskim. Co ciekawe, nie wszystkie państwa unijne posiadają podobne regulacje (przykładowo, analogicznych przepisów nie ma we Francji, ani w Belgii, przez co wolność panoramy w tych krajach nie istnieje, a fotografowanie publicznie dostępnych lecz chronionych prawem autorskim rzeźb, czy też budynków jest zasadniczo niedozwolone bez zgody uprawnionego).

Zakres prawa panoramy jest jednak w polskiej ustawie ograniczony. Na co zatem pozwala fotografowi art. 33 pkt 1 ustawy o prawie autorskim? Przede wszystkim, chronione obiekty (architektoniczne, rzeźby i inne), których wykorzystanie jest możliwe dzięki wolności panoramy muszą być ogólnie dostępne. Przepis mówi o utworach „wystawionych na drogach, ulicach, placach lub w ogrodach”, przez co rozumie się również np. budynki, które nie stoją „na placu”, lecz w jego otoczeniu, ale ich widok jest dostępny. Bez znaczenia jest to, czy konkretny budynek (lub inny utwór) jest budynkiem użyteczności publicznej, czy też prywatna własnością. Poza zakresem prawa panoramy znajdą się jednak np. budynki „schowane” za wysokim murem (np. areszty), albo utwory, które nie są ogólnie dostępne – np. rzeźby znajdujące się w ogrodzie lub na dziedzińcu budynku, do których wstęp wymaga specjalnego upoważnienia lub opłaty.

Jeżeli konkretny utwór jest publicznie dostępny, jego obraz może być wykorzystywany w bardzo szerokim zakresie. Przykładowo, może być rozpowszechniany na zdjęciach, plakatach, a także w filmach. Co istotne, wykorzystanie dzieła w zakresie wolności panoramy może mieć charakter komercyjny, a więc np. dostępny na publicznym placu budynek lub rzeźba może być elementem spotu reklamowego, albo tez znaleźć się na wzorze koszulki. Prawo panoramy (art. 33 pkt 1 ustawy) zakazuje jedynie wykorzystania utworu „do tego samego użytku”, a zatem np. odtworzenia publicznie dostępnej rzeźby we własnym ogrodzie. Innym ograniczeniem wolności panoramy jest także wykorzystanie budynku lub rzeźby w formie, która mogłaby naruszać interesy osobiste autora (np. w obscenicznym kolażu). Zakres dopuszczalnego wykorzystania należy jednak uznać za bardzo szeroki.

Generalnie należy stwierdzić, że prawo panoramy stanowi znaczące ułatwienie dla swobodnego dokumentowania miejsc publicznie dostępnych. Jako taki element jest na pewno pożądane przez użytkowników praw autorskich, którzy zapewne z ulgą przyjęli informację, że propozycja likwidacji wolności panoramy na obszarze całej Unii Europejskiej została odrzucona.

Dr Zbigniew Pinkalski
Radca prawny – Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy sp. j.