Fotografia jest utworem, który skupia w sobie dwa rodzaje uprawnień: prawa autorskie oraz prawo do wizerunku. Oczywiście, aby można było mówić o prawach autorskich muszą one najpierw istnieć, a zatem zdjęcie musi być przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze, powinno się odróżniać od innych, wcześniej powstałych indywidualną koncepcją twórczą.

Załóżmy jednak, że nasze zdjęcie jest utworem w rozumieniu przepisów prawa autorskiego, a my chcemy je rozpowszechnić, czyli udostępnić publicznie. Musimy wtedy posiadać prawa autorskie do zdjęcia, a jeśli na zdjęciu utrwalono wizerunek osoby, powinniśmy uzyskać zgodę na jego wykorzystanie.

W zakresie praw autorskich, uprawnionym do zdjęcia będzie jego autor lub następca prawny, np. agencja fotograficzna. Korzystanie ze zdjęcia powinna regulować umowa, która może mieć postać licencji (czasowej zgody na korzystanie) lub przenosić całość praw autorskich majątkowych na nabywcę. Oczywiście, może się zdarzyć, że sami jesteśmy autorami zdjęcia, a zatem prawa autorskie wynikają z faktu stworzenia przez nas dzieła, co nie zwalnia nas z konieczności uzyskania zgody na korzystanie z wizerunku osoby/osób na fotografii przedstawionych.

Wizerunek jest dobrem osobistym osoby i może być wykorzystywany tylko za jej zgodą, chyba, że osoba ta uzyskała wynagrodzenie za pozowanie. Jest to regulacja nieścisła, bowiem może się zdarzyć, że np. modelka uzyskała wynagrodzenie wyłącznie za pozowanie do zdjęcia reklamującego napoje gazowane konkretnej firmy, a jej zdjęcie zostało ponadto wykorzystane w kalendarzu reklamującym wyjazdy wakacyjne, na co zgody nie wyraziła. Warto zatem zadbać o to, aby pisemnie uregulować zakres zgody na korzystanie z wizerunku, bowiem w przypadku braku umowy pisemnej, mogą powstać trudności dowodowe w toku ewentualnego procesu sądowego.

Istnieją dwa ustawowe wyjątki od konieczności uzyskiwania zgody na korzystanie z wizerunku. Pierwszy z nich dotyczy osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych. Jeśli zatem fotografujemy sportowca w czasie zawodów sportowych, aktorkę na gali wręczania nagród filmowych, reżysera w czasie wywiadu w radiu, polityka na wiecu wyborczym bądź w sejmie – nie potrzebujemy na to ich zgody.  Zrobienie i wykorzystanie zdjęcia osobie publicznej w każdej innej sytuacji prywatnej, nie mieści się w zakresie tego ograniczenia, bowiem sfera prywatności jest chroniona. Prawo prasowe przewiduje jeden wyjątek dotyczący publikowania informacji z prywatnej sfery życia, co może także dotyczyć wizerunku: jest to dozwolone, jeśli łączy się z działalnością publiczną danej osoby.

Drugi wyjątek dotyczy możliwości rozpowszechniania bez zgody, wizerunku osoby stanowiącej jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Szczegół w tym kontekście nie oznacza np. zdjęcia trzydziestu osób pozujących do jednego zdjęcia. Każda z tych osób będzie pierwszoplanowa i tak samo istotna jak wszystkie pozostałe. Szczegół krajobrazu, czy zgromadzenia oznacza istnienie na fotografii jako jej element zupełnie nieistotny, drugo albo nawet trzecioplanowy, nierozpoznawalny. Oczywiście, poznać osobę nie tylko po twarzy. Charakterystyczny szalik w pepitkę oraz żółty płaszcz, mogą umożliwić rozpoznanie męża w objęciach pewnej pani na trybunie meczu piłkarskiego, w sytuacji w której był on rzeczywiście jedynie szczegółem reporterskiego zdjęcia. Nie będzie to jednak na pewno naruszenie prawa do wizerunku!

dr Katarzyna Błeszyńska

Artykuł ukazał się pierwotnie w Magazynie Filmowym w 2014 roku