Wydanie utworu bez umowy lub zgody twórcy? Brak zapłaty ustalonego wynagrodzenia? Wykorzystanie fragmentu piosenki  w reklamie bez ustaleń z autorem? Przywłaszczenie autorstwa? Utwór bez zgody twórcy zamieszczony na You Tube, na dodatek przerobiony? To się niestety zdarza. Na szczęście każdy twórca ma zagwarantowane prawo ochrony, a Fundacja Legalna Kultura uświadamia zarówno twórcom, jak i użytkownikom utworów, w jaki sposób bez kolizji z prawem korzystać z dóbr intelektualnych.

W przypadku naruszenia praw autorskich można skorzystać z ochrony na gruncie prawa cywilnego i prawa karnego. O ile celem drogi karnej jest ukaranie sprawcy, o tyle proces cywilny zmierza do wyrównania szkody lub uszczerbku, jakiego doznał autor i przyznania mu odpowiedniej kwoty odszkodowania pieniężnego. 

Zanim zdecydujemy się na drogę cywilną musimy ustalić, jakiego rodzaju prawa zostały naruszone: czy autorskie prawa majątkowe, czy  autorskie prawa osobiste. Jak je rozróżnić?

Ochrona praw autorskich majątkowych

Treścią praw majątkowych jest prawo do

1)korzystania z utworu,

2)rozporządzania nim oraz do odnoszenia

3)korzyści majątkowych przez twórcę lub jego następcę prawnego z tytułu eksploatacji dzieła.

A zatem, jeśli brakuje ustaleń z właścicielem praw odnośnie któregokolwiek elementów powyższej treści, eksploatacja dzieła jest bezprawna.

Załóżmy, że agencja reklamowa wykorzystała fragment piosenki przez nas napisanej w reklamie telewizyjnej (korzystanie bez zgody twórcy), następnie prawa do nadań filmu reklamowego z tą piosenką udzielono telewizji w której reklama była nadawana (rozporządzenie bez zgody autora), a twórca - z takiej formy eksploatacji, nie otrzymał wpływów (brak korzyści majątkowych). W takiej sytuacji autor może wystąpić na drogę postępowania cywilnego, żądając:

1) zaniechania naruszenia,

2) usunięcia jego skutków,

3)naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych wskazanych w kodeksie cywilnym lub poprzez zapłatę  sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które byłoby należne twórcy za udzielenie zgody na korzystanie z utworu,

4) wydania uzyskanych korzyści. 

Jak widać, twórca nie musi wykazywać winy naruszyciela, bo nie stanowi oda warunku wypłaty wynagrodzenia, a jedynie ma wpływ na jego wysokość (dwukrotność lub trzykrotność). Jest to rozwiązanie prawne bardzo korzystne dla twórcy. Przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia uwzględnia się praktykę, jaka istnieje na rynku oraz faktyczne  wynagrodzenie, jakie za podobne formy eksploatacji swojej piosenki ( w tym przypadku w reklamie) otrzymywał twórca. 

Ochrona praw autorskich osobistych

W omawianym przypadku bezprawnego wykorzystania piosenki naruszono nie tylko prawa autorskie majątkowe, ale również prawa autorskie osobiste. Chronią one nienaruszalną i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z dziełem, w szczególności prawo do:

1) autorstwa,

2) oznaczenia,

3) nienaruszalności treści i formy utworu,

4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,

5) nadzoru nad sposobem korzystania.

W związku ze skróceniem naszej piosenki na potrzeby filmu reklamowego, nastąpiło naruszenie nienaruszalności  jej treści i formy, a zatem  możemy obok roszczeń majątkowych wystąpić o ochronę  praw autorskich osobistych (z żądaniem zaniechania, złożenia publicznych przeprosin, zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w przypadku zawinionego naruszenia).

A ochrona z prawa karnego?

Przysługuje, jeśli określone działanie stanowi naruszenie określone w karnych przepisach prawa autorskiego. Gdyby się okazało, że ktoś uznaje się za autora naszej piosenki,  to miałby miejsce plagiat, czyli przywłaszczenie autorstwa. Na podstawie naszego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa uruchomione zostałoby postępowanie karne. Ochrony karnej możemy poszukiwać także wtedy, gdy ktoś naszą piosenkę bez zgody rozpowszechni, czyli udostępni publicznie, wrzucając na przykład na You Tube,  albo handluje bezprawnie zwielokrotnionymi kopiami.

dr Katarzyna Błeszyńska

Artykuł ukazał się pierwotnie w magazynie SOUL