W ciągu najbliższych dwóch lat ustawodawca polski zobowiązany jest do implementacji zatwierdzonej niedawno Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/28/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie niektórych dozwolonych sposobów korzystania z utworów osieroconych.

Dziełami osieroconymi w myśl dyrektywy są utwory lub przedmioty praw pokrewnych (przede wszystkim chodzi tu o fonogramy), do których podmioty uprawnione nie są znane lub nawet jeżeli są znane, to ich odnalezienie jest niemożliwe. Przy tym, w przypadku utworu, do którego istnieje kilka podmiotów uprawnionych, jeżeli co najmniej jeden z nich został zidentyfikowany i odnaleziony, to utworu takiego nie uważa się za utwór osierocony.

Dyrektywa wprowadza jednolite dla całej Unii Europejskiej zasady korzystania z dzieł osieroconych, które zostały po raz pierwszy opublikowane lub – w przypadku braku publikacji – nadane na terytorium państwa członkowskiego UE. Zakresem dyrektywy objęte są także dzieła, które nie zostały nigdy nadane ani opublikowane, pod warunkiem, że zostały one publicznie udostępnione za zgodą uprawnionych podmiotów przez organizacje kultury, które wymienia dyrektywa. Warunek ten należy uznać za spełniony jeżeli można rozsądnie przyjąć, iż podmioty uprawnione nie sprzeciwiłyby się korzystaniu, na które pozwala dyrektywa.

Dosłownie rzecz biorąc normy dyrektywy nadają pewne uprawnienia jedynie instytucjom kultury, tj. ogólnodostępnym bibliotekom, placówkom oświatowym, muzeom, archiwom, instytucjom odpowiedzialnym za dziedzictwo filmowe oraz dźwiękowe a także nadawcom publicznym mającym siedzibę w państwach członkowskich i tylko w zakresie ich zadań leżących w interesie publicznym.

De facto jednak przyznane tym instytucjom uprawnienia silnie rzutują na sytuację podmiotów korzystających z konkretnych utworów. Dzięki dyrektywie wskazane instytucje będą mogły udostępniać publicznie utwory osierocone a także zwielokrotniać je dowolną techniką w celu digitalizacji, udostępniania, indeksowania, katalogowania, ochrony i odnawiania. Przy czym działalność tych podmiotów dotycząca utworów osieroconych nie może mieć charakteru zarobkowego (powinna być to działalność typu non for profit).

W założeniu autorów projektu dyrektywy, jej wprowadzenie ma się przyczynić do zachowania i poprawienia jakości wielu dzieł, zwłaszcza literackich, ale także filmowych i dźwiękowych, którym inaczej groziłoby zniszczenie lub postępujące pogarszanie ich jakości. Drugim ważnym celem wprowadzenia dyrektywy było tworzenie tzw. europejskich bibliotek cyfrowych, czyli zbiorów zdygitalizowanych utworów, które będą mogły w łatwy i szybki sposób być udostępniane użytkownikom.

Skutkami wdrożenia dyrektywy będzie zatem poszerzanie bazy osiągalnych przez Internet, legalnie udostępnianych utworów literackich, filmowych oraz dźwiękowych. Niewątpliwie ułatwi to dostęp do dzieł zapomnianych oraz takich, do których dostęp był do tej pory niemożliwy ze względu na regulacje krajowe, które najczęściej wymagają bezwzględnie zgody twórcy na użyczanie dzieł chronionych prawami autorskimi. Istotne jest także to, że dostęp do utworów osieroconych dla użytkowników końcowych powinien być bezpłatny lub połączony z niewielką jedynie opłatą. Instytucje uprawnione do udostępniania tych utworów nie mogą bowiem robić tego w celu osiągnięcia zysku. Dozwolone będzie pobieranie przez nie opłat od użytkowników, lecz uzyskany w ten sposób kapitał musi być przeznaczany wyłącznie na pokrycie kosztów udostępniania oraz digitalizacji utworów.

Na implementację dyrektywy państwa członkowskie mają czas do dnia 29 października 2014 r. Najpóźniej tego dnia powinny wejść w życie przepisy prawa krajowego wdrażające normy omawianej dyrektywy.