W archiwach instytucji państwowych znajdują się cenne książki, filmy, zdjęcia. Dlaczego nie są one udostępniane? Dlatego, że każdy utwór objęty jest długim okresem ochronnym, który blokuje jego upowszechnianie. Dzieło można wykorzystać bez zgody autora dopiero wtedy, gdy minie siedeemdziesiąt lat od daty jego śmierci.

Dzieła osierocone – kiedy do sieci?

Krótszy czas, bo pół wieku, wyznacza tzw. Konwencja Berneńska. Jej pomysłodawcą był Victor Hugo, francuski pisarz epoki romantyzmu. Ostatnie poprawki do tej umowy wprowadzono w 1979 roku i nadal jest ona międzynarodową bazą zasad, które chronią prawa twórców.  

Dzieła osierocone

Gdy właściciele i spadkobiercy autorskich praw majątkowych do danego utworu pozostają nieosiągalni lub nieznani, mówimy o dziełach osieroconych. W takim przypadku odliczanie siedemdziesięciu lat trzeba zacząć od daty pierwszej publikacji dzieła. Zagadnieniem ważniejszym, niż żmudne poszukiwania właścicieli i spadkobierców autorskich praw majątkowych, jest jednak cyfryzacja dzieł osieroconych, przenoszenie ich do zasobów wirtualnych. Na razie cyfryzacji podlegają te dzieła osierocone, które są w archiwalnych zbiorach placówek kulturalnych i oświatowych. A to wciąż tylko wąski wybór tytułów.

Projekt zmian

Prace Komisji Europejskiej nad wprowadzeniem dyrektywy o udostępnianiu dzieł osieroconych mają zakończyć się w 2012 roku. Już w lutym br. Komisja Prawna Parlamentu Europejskiego (JURI) przyjęła projekt, regulacji dotyczących dzieł osieroconych. Najważniejsze propozycje są następujące:

• dzieła może uzyskać status osieroconego, dopiero po ustaleniu (w projekcie określonym jako „pilne”), że nie jest możliwe zidentyfikowanie autora lub właściciela praw (projekt określa warunki poszukiwania autora)
• dzieło uznane za osierocone w jednym kraju będzie automatycznie uzyskiwało ten status w innych krajach
• nowe przepisy będą dotyczyły dzieł audiowizualnych i drukowanych
• dzieło osierocone będzie można udostępniać publicznie, ale wyłącznie w ramach działań non-profit
• zmiana statusu dzieła osieroconego może nastąpić, gdy odnajdzie się twórca tego dzieła
• twórca dzieła osieroconego może zażądać rekompensaty za wykorzystanie tego dzieła (zasady przyznawania rekompensaty mają być ustalane na poziomie krajowym).

Skarby w schowku

Komisja JURI upoważniła polską deputowaną do Parlamentu UE, Lidię Geringer de Oedenberg, do rozmów z Radą UE w sprawie projektu przepisów o dziełach osieroconych. Jak podały media, zdaniem europosłanki jest szansa na „wyciągnięcie ukrytych skarbów ze schowka”.

W połowie marca 2012 w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego rozpoczęły się konsultacje w sprawie projektu unijnej dyrektywy, dotyczącej dozwolonych możliwości  wykorzystania dzieł osieroconych. Możliwość udziału w konsultacjach została zapewniona w trybie online (kwestionariusz na stronie MKiDN).

Źródło: http://ec.europa.eu/internal_market/copyright/docs/orphan-works/proposal_en.pdf

(k, ib)