Znak towarowy to – obok wzoru użytkowego i przemysłowego czy patentu na wynalazki – jeden z przedmiotów prawa własności przemysłowej. Jest to również jeden z najważniejszych sposobów wyróżniania się firm na rynku – dlatego warto zadbać o jego skuteczną ochronę.

Czym jest znak towarowy?

Kwestie znaku towarowego reguluje ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej. Zgodnie z art. 120 ust. 1 znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony. Na myśl nasuwam się od razu logo. I słusznie – jest to najbardziej rozpowszechniony oraz najbardziej widoczny sposób na wyróżnienie siebie na tle innych przedsiębiorstw. Niektóre identyfikacje graficzne są już dziś na tyle ikoniczne, że od razu budzą odpowiednie skojarzenia np. trzy paski, nadgryzione jabłko, „łyżwa” czy niebieski ptaszek. Ale znak towarowy nie koniecznie musi być symbolem graficznym. Wczytując się dalej w art. 120, w jego ust. 2 czytamy, że znakiem towarowym może być także wyraz, włącznie z nazwiskiem, litera, cyfra, kolor, forma przestrzenna, w tym kształt towaru lub opakowania, a także dźwięk. Na tym etapie mogą pojawić się pewne wątpliwości – no bo jak można zastrzec kolor? A można i firmy to skrzętnie wykorzystują. Wystarczy wspomnieć fiolet zarejestrowany przez firmę produkującą czekoladę (można też ją kojarzyć z alpejską krową), róż kojarzony z marką pokarmów dla kotów, ciemny kolor niebieski, charakterystyczny dla producenta m.in. kremów do rąk. Ochronie mogą podlegać także kompozycje kolorystyczne – w tym zakresie najbardziej wyróżniającym się przykładem jest srebrno-niebieska szachownica zdobiąca m.in. puszki z napojem, który ponoć dodaje skrzydeł. Innym przykładem jest złoto-czarne zestawienie wykorzystywane przez producenta baterii. Należy jednak wspomnieć, że kolor jako znak towarowy, nie jest wcale taki prosty do zarejestrowania. Zgłaszający muszą się mocno wysilić, aby udowodnić, że dany kolor jest już na tyle związany z marką, że jego widok od razu kieruje podświadomość klienta w stronę konkretnej grupy produktów. Dodatkowo nie można zapominać o zdolności odróżniającej kolorów – a to, nie jest wcale taka oczywista. Warto w tym miejscu wspomnieć nieudaną próbę zastrzeżenia jednego z odcieni koloru niebieskiego przez operatora komórkowego, który lubi wykorzystywać celebrytów w kampaniach reklamowych. Podobnie było z czerwienią i pewnym niemieckim bankiem oraz przygaszoną żółcią, którą próbowała przejąć legendarna amerykańska firma produkująca sprzęt i akcesoria fotograficzne.

Są również inne kategorie niekonwencjonalnych znaków towarowych – zgodnie z katalogiem ustawowym. Ciekawym przykładem są tzw. znaki przestrzenne. W tym wypadku może chodzić np. o kształt opakowania – butelki perfum, opakowania kremu (płaskie, okrągłe i niebieskie – skojarzenie jest natychmiastowe), ale również sam kształt produktu – np., golarka z trzema obrotowymi ostrzami. Problem ze znakami przestrzennymi jest natomiast taki, że producenci zaczęli podejmować próby rejestrowania najbardziej typowych kształtów. Tak było w przypadku producenta klocków, któremu pierwotnie udało się zarejestrować jego kształt (bryła prostopadłościanu z charakterystycznymi, cylindrycznymi wypustkami), jednak po długim procesie, znak został unieważniony. Kolejnymi przykładami mogą być np. kształt czekoladki, butelki słodkiego napoju czy nawet wewnętrzny układ i wygląd sklepu (sprzedającego produktu oznaczone nadgryzionym jabłkiem). Przestrzennym znakiem towarowym możne być również budynek. W Polsce są to np. Pałac Kultury i Nauki oraz Stadion Narodowy. Ze światowych obiektów warto wyróżnić choćby Operę w Sydney czy Empire State Building w Nowym Yorku.

Dla porządku należy również wspomnieć o dźwiękowych znakach towarowych. W rejestrach przedstawiano je początkowo w postaci zapisu nutowego, połączenia nut i tekstu lub spektrogramu, czyli wykresu widma amplitudowego sygnału. Do najciekawszych znaków tego typu należą: ryk lwa wytwórni filmowej MGM, czołówka Twentieth Century Fox, oddech Dartha Vadera, odgłos miecza świetlnego czy w końcu nawoływanie Tarzana. Znaki dźwiękowe, muszą mieć przede wszystkim zdolność odróżniającą. Nie można zarejestrować zbyt prostych dźwięków np. pojedynczych nut, ale również zbyt skomplikowanych takich jak pełnowymiarowy utwór muzyczny. Ciekawym przykładem nieudzielenia ochrony jest sprawa marki Harley-Davidson, która podjęła próby rejestracji dźwięku silnika. Sprzeciw do złożyła konkurencja, która w produkowanych przez siebie motocyklach umieszczała korzystała z tych samych silników.

W jaki sposób chroni się znaki towarowe?

Właściciel zarejestrowanego znaku towarowego uzyskuje ochronę prawną na towary i usługi sygnowane tym znakiem. Znak towarowy ma charakter monopolu, a więc takie prawo jest prawem wyłącznym i przysługuje tylko jego właścicielowi/zgłaszającemu. Prawo ochronne, udzielane jest w Polsce przez Urząd Patentowy RP, na okres 10 lat, z możliwością przedłużenia, jest terytorialne i swoim zasięgiem może obejmować określone kraje lub regiony. Istnieją trzy rodzaje procedur rejestracyjnych, różniące się zasięgiem terytorialnym ochrony: krajowa, regionalna (np. w UE ochrony udziela Urząd UE ds. Własności Intelektualnej z siedzibą w Alicante w Hiszpanii) oraz międzynarodowa (wówczas  wniosek składa się do Biura Światowej Organizacji Własności Intelektualnej w Genewie w Szwajcarii). W tym ostatnim przypadku rozszerza się ochronę znaku już zarejestrowanego w procedurze krajowej lub regionalnej.

W kwietniu 2016 r. zaprezentowano nowy system rozpatrywania zgłoszeń znaków towarowych tzw. system sprzeciwowy, który co do zasady ma ułatwiać i przyspieszać rozpatrywanie podań. Poprzedni system, zwany badawczym polegał na tym, że Urząd Patentowy badał wszystkie przesłanki odmowy rejestracji znaku towarowego. W systemie sprzeciwowym Urząd bada tylko podstawowe przesłanki odmowy rejestracji, natomiast w kontekście względnych przesłanek rejestracji, wymagany jest sprzeciw osoby trzeciej. Dla przykładu – bezwzględną przeszkodą będzie np. zgłoszenie w złej wierze lub sprzeczność samego znaku z dobrymi obyczajami czy porządkiem publicznym. Inne osoby mogą zgłosić swój sprzeciw co do rejestracji znaku towarowego, gdy narusza ich prawa autorskie lub majątkowe, lub gdy ktoś próbuje zastrzec znak towarowy identyczny lub podobny do ich znaku towarowego.

Jakie są konsekwencje naruszenia znaku towarowego?

Naruszenia znaków towarowych mogą przyjmować wiele postaci. Pierwszą, która przychodzi do głowy, to klasyczna „kradzież” – czyli posługiwanie się cudzym znakiem, do oznaczania własnych produktów. Zgodnie z ustawą o prawie własności przemysłowej osobie, której prawo ochronne na znak towarowy zostało naruszone, przysługuje prawo żądania od naruszyciela zaniechania naruszania, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej, albo innego stosownego wynagrodzenia. Polski system prawny przewiduje również odpowiedzialność karną – zgodnie z art. 305 ustawy prawo własności przemysłowej: „kto, w celu wprowadzenia do obrotu, oznacza towary podrobionym znakiem towarowym, zarejestrowanym znakiem towarowym, którego nie ma prawa używać lub dokonuje obrotu towarami oznaczonymi takimi znakami, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”.

Więcej informacji o znakach towarowych, metodach jego rejestracji wraz z wzorami wniosków, można znaleźć na stronie Urzędu Patentowego RP.

Autor: Paweł Kowalewicz prawnik

Zdjęcie: Freepik