Do jakiej organizacji powinien zgłosić się właściciel kawiarni, by udostępniać muzykę zgodnie z prawem? Czy mamy prawo do wykorzystania podkładu muzycznego w przedstawieniu dla dzieci? Odpowiadamy na najczęściej zadawane pytania dot. praw do udostępniania muzyki.

Słowem wstępu, przypomnijmy czym są organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Ich działalność jest określona przede wszystkim w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, gdzie wskazano, że takimi organizacjami są "stowarzyszenia zrzeszające twórców, artystów wykonawców, producentów lub organizacje radiowe i telewizyjne". Stosuje się do nich również przepisy ustawy z 1989 r. prawo o stowarzyszeniach. Podjęcie przez te organizacje działalności wymaga zezwolenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który sprawuje też nadzór nad nimi i może cofnąć zezwolenie na działalność. Funkcjonowanie organizacji zbiorowego zarządzania jest istotne tam, gdzie kończy się dozwolony użytek osobisty (prywatne korzystanie z utworów i dzielenie się nimi w kręgu znajomych i rodziny) i dozwolony użytek publiczny (np. prawo cytatu, korzystanie z utworu przez instytucje oświatowe w celach edukacyjnych). Działalność tych organizacji nie dotyczy również utworów znajdujących się w domenie publicznej (utwory do których wygasły majątkowe prawa autorskie i które nigdy nie były objęte ochroną majątkowo-prawną) oraz utworów na licencjach Creative Commons. Muzykę do użytku komercyjnego, która nie jest objęta obowiązkiem uzyskania licencji (opłaty) od organizacji zbiorowego zarządzania można także kupić. Korzystać możemy z dystrybucji cyfrowej wyszukując kategorię muzyki tzw. royalty free, co oznacza rodzaj licencjonowania ograniczony do jednorazowej opłaty za korzystanie z utworu, bez ponoszenia późniejszych opłat tantiemowych. Poza tymi przypadkami, korzystanie z utworów wymaga uzyskania licencji, dzięki której użytkownik będzie mógł zgodnie z prawem korzystać z utworu, a jego twórca otrzyma należne mu wynagrodzenie.

Jestem właścicielem kawiarni i chciałbym puszczać w niej muzykę. Jak mogę to zrobić zgodnie z prawem?

Na początku należy sprawdzić, czy konkretnych twórców reprezentuje organizacja zbiorowego zarządzania oraz czy te utwory podlegają ochronie. W tym celu można skorzystać z informacji dostępnych na stronach internetowych poszczególnych organizacji. Przykładowo na stronie internetowej ZAIKS-u znajduje się katalog utworów, w którym odszukać można utwory krajowe oraz zagraniczne znajdujące się w bazie utworów ZAiKS-u. Udostępnianie dane nie przesądzają jednak o statusie twórcy utworu, o tym, w jakim zakresie i przez kogo dany utwór jest chroniony, ani też o tym, czy i w jakim zakresie ta organizacja zarządza prawami do wyszukiwanego utworu. Aby zatem mieć pewność co do tego, czy ZAIKS reprezentuje konkretnych twórców i chroni prawa do poszukiwanych przez nas utworów należy skontaktować się bezpośrednio z tą organizacją. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku innych organizacji zbiorowego zarządzania.

Warto podkreślić, że publiczne odtwarzanie muzyki wymaga uiszczenia stosownej opłaty nie jednej organizacji zbiorowego zarządzania, ale kilku, bowiem każda z nich reprezentuje innych twórców. Tak więc uiszczając opłaty należy mieć na uwadze, że przykładowo ZAiKS chroni prawa autorów (np. kompozytorów), SAWP i STOART prawa wykonawców, a ZPAV prawa producentów fonogramów. Skoro zatem płyta z muzyką to jednocześnie dzieło autora, kompozytora oraz producenta, to odtwarzając muzykę w pubie, dyskotece czy kawiarni trzeba pamiętać o zapłaceniu stosownego wynagrodzenia wszystkim tym organizacjom, które chronią prawa autorskie wymienionych osób. W celu usprawnienia zarządzania prawami autorskimi organizacje zbiorowego zarządzania współpracują ze sobą i informują użytkowników o koniecznych opłatach w innych stowarzyszeniach.

Chciałabym skorzystać podkładu muzycznego w czasie spektaklu dzieci w kółku teatralnym w domu kultury. Komu powinnam zapłacić i za co?

Wykorzystując podkład muzyczny podczas spektaklu dzieci w kółku teatralnym w domu kultury również należy liczyć się z koniecznością uiszczenia opłat organizacjom zbiorowego zarządzania chroniącym prawa twórców. Zobowiązania względem twórców, a w konsekwencji względem organizacji chroniących ich prawa, będą zależne od rodzaju wykorzystywanych utworów. Jeśli odtwarzamy nagranie z utworem muzycznym, możemy naruszyć prawa autora tekstu, autora muzyki, wykonawcy, a także prawa producenta, który wydał nośnik. Jeśli wykorzystujemy jedynie podkład muzyczny, możemy naruszyć prawa autora i wykonawcy oraz prawa producenta. Oznacza to, że w takiej sytuacji niezbędne jest uzyskanie licencji od organizacji zrzeszających ww. autorów, twórców i producenta oraz uiszczenie tantiem.

Na spotkaniu promocyjnym w księgarni zaproszony gość gra na skrzypcach utwór muzyczny. Czy również w tej sytuacji należy zwracać się o zgodę do organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi?

Jeśli utwór nie jest w domenie publicznej i nie został udostępniony przez autora na licencji Creative Commos, a wykonawca nie jest tożsamy z autorem, jego publiczne wykonanie  na spotkaniu promocyjnym w lokalu handlowym, np. w księgarni wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty odpowiedniej organizacji zbiorowego zarządzania, reprezentującej prawa twórcy-kompozytora. Warto podkreślić, że nawet jeśli wykonawca wykonuje osobiście utwór swojego autorstwa, a powierzył zarządzanie swoimi prawami organizacji zbiorowego zarządzania, konieczne jest uiszczenie opłaty tej organizacji. W takiej bowiem sytuacji organizacja jest uprawniona do pobierania opłat związanych z wykonywaniem/odtwarzaniem utworu zrzeszonego w niej twórcy.

Czy jeżeli uiszczę opłaty tantiemowe to czy wyczerpałem swoje obowiązki w zakresie prawa autorskiego?

Uiszczenie opłat tantiemowych nie wyczerpuje obowiązków w zakresie prawa autorskiego. Należy bowiem pamiętać, że wykorzystywanie utworu nie może naruszać autorskich praw osobistych twórcy. Autorskie prawa osobiste obejmują w szczególności prawo twórcy do autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania. Uiszczenie opłat tantiemowych nie powoduje, że możliwe jest takie wykorzystanie utworu, które prowadziłoby do naruszenia ww. praw osobistych twórcy. Opłaty te stanowią jedynie formę wynagrodzenia twórcy (autora, wykonawcy), natomiast nie mają wpływu na więź twórcy z utworem i nie dają użytkownikowi wykorzystującemu utwór prawa do naruszania tej więzi.

Karolina Mackiewcz-Ball, Mamczarek i Migdalska Kancelaria Radców Prawnych

Artykuł napisany w ramach Społecznej kampanii Legalna Kultura. Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.