Czytanie silnie angażuje nasz mózg, jest dla niego wszechstronnym i uniwersalnym treningiem, może przedłużyć życie, a nawet opóźnić objawy choroby Alzheimera - mówi w rozmowie z Legalną Kulturą neurobiolog dr Paweł Boguszewski z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN. Z naukowcem spotkaliśmy się w trakcie śniadania medialnego zorganizowanego przez Polską Izbę Książki z okazji Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich, który co roku świętujemy 23 kwietnia.


Co jakiś czas w mediach pojawiają są wyniki badań (często tzw. amerykańskich naukowców), które dowodzą, że czytanie wpływa pozytywnie na nasze samopoczucie. Raporty tego typu rzadko traktowane są poważnie. Czy istnieją jakiekolwiek pewne dane naukowe, które potwierdzają, że czytanie może mieć dobry wpływ na nasze zdrowie?

Istnieją takie badania, ale niestety są one nieliczne. Naukowcy koncentrują się głównie na poznaniu neurobiologicznych podstaw fenomenu czytania czy języka oraz na znalezieniu przyczyn ich zaburzeń. Wiadomo, że czytanie silnie angażuje nasz mózg, jest dla niego wszechstronnym i uniwersalnym treningiem. Między innymi może poprawiać empatię, rozumienie działania innych ludzi i kompetencje społeczne. Jednak bardzo trudno jest śledzić długotrwale zmiany wywoływane czytaniem książek na zdrowie i dobrobyt człowieka, bo wpływa na to wiele czynników socjoekonomicznych przekładających się na rodzaj rozrywki, po jaki człowiek sięga. Ale nawet te nieliczne badania wskazują, że czytanie może przedłużyć życie, a nawet opóźnić objawy choroby Alzheimera.

W jaki sposób czytanie wpływa bezpośrednio na działanie naszych mózgów?

Podczas czytania, szczególnie tych tekstów, przy których lektura nas pochłania, aktywne są bardzo rozległe obszary mózgu, i to nie tylko te związane z układem wzrokowym i rozumieniem języka, ale również te odpowiedzialne za generowanie i przeżywanie emocji, wrażenia czuciowe, a nawet obszary ruchowe. To tak jakby odczucia przekazywane nam przez autora ożywały w naszym mózgu. Co więcej, podczas lektury tworzą się wirtualne sieci połączeń - by prawidłowo wykonywać swoje zadania grupy komórek zaczynają pracować synchronicznie. Te sieci utrzymują swoją aktywność nawet wiele dni po zakończeniu lektury, a w przyszłości mogą się szybciej formować. Wykazano też, że w przypadku dzieci z problemami z czytaniem intensywny trening nie tyko poprawia ich zdolności, ale również fizycznie wzmacnia połączenia w mózgu.


Na zdj. dr Paweł Boguszewski 

Wiosną ubiegłego roku naukowcy z Uniwersytetu Yale odkryli pozytywną korelację między czasem poświęcanym na lekturę a długością życia. Ich zdaniem nałogowi czytelnicy żyją średnio o dwa lata dłużej. Co może mieć wpływ na taki wynik badań?

To bardzo ciekawe badanie, szczególnie dlatego, że zostało przeprowadzone na dużej grupie ludzi na przestrzeni 12 lat. Po dokładnym odrzuceniu wpływu takich czynników jak zamożność, wykształcenie, płeć czy wiek, okazało się, że rzeczywiście osoby czytające książki przez ponad 3,5 godziny dziennie żyją znacznie dłużej. Słabiej wypadają czytelnicy czasopism. Badanie nie odpowiada, dlaczego tak się dzieje. Czy jest jakiś inny, ukryty czynnik, który jednocześnie pcha ludzi do książek i przedłuża im życie, czy rzeczywiście, lektura pozwala żyć dłużej. Hipotezy na pozytywny wpływ czytania są dwie - pierwsza sugeruje, że dzięki czytaniu zdobywamy większą wiedzę, a tym samym dokonujemy mądrzejszych wyborów życiowych, w tym także zdrowotnych. Druga zakłada, że czytanie zwiększa nasze zdolności społeczne i dzięki temu lepiej funkcjonujemy w grupie i unikamy samotności, co też przedłuża życie.

Na jakim etapie, zarówno w Polsce, jak i na świecie, jest dziś neurobiologia specjalizująca się w badaniu czytelników?

Jesteśmy na bardzo wczesnym etapie i wiele jeszcze musimy się nauczyć o mózgach moli książkowych. Temat jest fascynujący, ale trudny, ponieważ wymaga zarówno badań epidemiologicznych opartych na dużych grupach ludzi, jak i zaawansowanych metod neuroobrazowania, które pozwalają obserwować, co dzieje się w mózgu.

O przyjemności lektury, praktykach czytelniczych Polaków oraz zmianach technologicznych na rynku książki rozmawialiśmy także z socjologiem dr. Pawłem Kuczyńskim oraz kulturoznawczynią dr Sylwią Stano. Prezentacje prelegentów znajdziecie tutaj.



Więcej o Światowym Dniu Książki i Praw Autorskich tutaj.