Dla miłośników kultury i specjalistów od prawa autorskiego 1 stycznia to nie tylko początek nowego roku ale tażke symboliczny Dzień Domeny Publicznej, w którym własnością publiczną stają się dzieła twórców zmarłych 70 lat wcześniej. W 2016 roku domena publiczna powiększy się m.in. symfoniczne kompozycje Béli Bartóka, poezję Teresy Bogusławskiej i Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, a także - dość kontrowersyjnie - o spuściznę Adolfa Hitlera i Benito Mussoliniego.

Preambuła Manifestu Domeny Publicznej przywołuje wypowiedź Vicora Hugo wygłoszoną na otwarcie Międzynarodowego Kongresu Literackiego w Paryżu w 1878 roku "Książka, jako książka należy do autora, ale jako myśl, należy - i nie ma w tym przesady - do ludzkości. Każdy rozum ma do niej prawo. Jeśli jedno z dwóch praw, prawo pisarza i prawo ludzkiego rozumu musiałoby ulec, byłoby to z pewnością prawo pisarza, ponieważ naszą jedyną troską jest dobro wspólne, i wszyscy, oświadczam, są ważniejsi od nas". Sygnatariusze preambuły podkreślają, że istnienie domeny publicznej jest niezbędne dla zapewnienia społecznego i ekonomicznego dobrobytu, ponieważ odgrywa ona odgrywa kluczową rolę w sferze edukacji, nauki, zachowania dziedzictwa kulturowego i informacji publicznej.

Kwestie wygaśnięcia autorskich praw majątkowych i przejścia utworów do domeny publicznej zmianiały się na przestrzeni lat. W I połowie XX wieku "okres ochronny" wynosił 20 lat. Na skutek rozwoju przemysłu kulturalnego w ramach międzynarodowych porozumień wydłużono go do 50 lat. A z początkiem XXI wieku zwiększono do 70 lat. Reguły tej przestrzega większość państw respektujących międzynarodowe porozumienia w kwestii praw autorskich. Pewnym wyjątkiem od tej zasady są Stany Zjednoczone. Wprowadzony tam w roku 1998 "Copyright Term Extension Act" zawięził kwestie przejścia do domeny publicznej do dzieł, które dotąd nie były publikowane a od śmierci ich autorów minęło minimum 70 lat. Zaś w stosunku do dzieł już opublikowanych wydłużył czas ochrony do roku 2019.

Prawnym następstwem trafienia utworów do domeny publicznej jest ich powszechna dostępność pozwalająca na ich rozpowszechnianie, adaptację i tworzenie dzieł zależnych bez ubiegania się o zgodę spadkobierców bądź innego rodzaju prawnych następców. Dzieła dostępne w domenie publicznej można rozpowszechniać również w celach zarobkowych. W Polsce w związku z nowelizacją Ustawy o prawie autorskim od 1 stycznia 2016 zniesiony zostaje obowiązek przekazania części wpływów ze sprzedaży egzemplarzy takich utworów na Fundusz Promocji Twórczości.

1 stycznia nowego roku do domeny publicznej wejdzie twórczość osób, które zmarły w 1945 roku. Ich lista liczy ponad 1,5 tysiąca nazwisk. Są na niej m.in. dziennikarka i reportażystka Wanda Zembrzuska, wybitny matematyk Stefan Banach, malarz, poeta i krytyk Tytus Czyżewski, dziennikarz Juliusz Kaden-Bandrowski czy poetki Teresa Bogusławska i Maria Pawlikowska-Jasnorzewska. Zaś wśród postaci spoza Polski m.in. kanadyjska podróżniczka i malarka Emily Carr, hiszpanski malarz i ilustrator César Álvarez Dumont, a także węgierski kompozytor i badacz muzyki Béla Bartók. Do domeny publicznej trafia także, budząc wiele kontrowersji, spuścizna Adolfa Hitlera i Benito Mussoliniego. Z pełną listą nazwisk można zapozać się tutaj...

Dzieła, które trafiają do domeny publicznej, dostępne są również w przestrzeni wirtualnej za sprawą licznych serwisów digitalizujących dobra kultury, takich jak POLONA, PROJECT GUTENBERG, EUROPEANA, RETROFILM VAULT czy EUROPEAN FILM GATEWAY.