„Judyta triumfująca, zwycięska nad barbarzyńcami Holofernesa”, w skrócie „Judyta triumfująca” to oratorium Antonio Vivaldiego napisane w 1716 roku dla Ospedale della Pietà w Wenecji na podstawie biblijnej Księgi Judyty.

Urodzony w 1678 roku Vivaldi rozpoczął pracę w Ospedale della Pietà w 25 roku życia, kilka miesięcy po święceniach kapłańskich. Był to klasztor, sierociniec i szkoła muzyczna dla dziewcząt działająca w Wenecji w XVII–XVIII w. Na początku Vivaldi pracował jako nauczyciel gry na skrzypcach, ale kiedy zabłysnął jako wybitny instrumentalista, awansował na pozycję dyrektora gry instrumentalnej. Miał jednak ambicje, aby komponować również dzieła wokalne. W 1713 roku w Vicenzy dyrygował swoją pierwszą operą, „Ottone in villa”. Prawdopodobnie również tam odbyło się wykonanie jego pierwszego, nie zachowanego do dziś oratorium: „La vittoria navale”. Niewątpliwie Vivaldi pragnął zabłysnąć na polu muzyki wokalnej w samej Wenecji. Miał wielkie szczęście, bo w tym samym roku, 1713 nagle zniknął mistrz chóru sierocińca, Francesco Gasparini. Władze Ospedale della Pietà szukały godnego następcy aż sześć lat. Przez ten czas lukę w wykształceniu wokalnym dziewcząt wypełniała dość przeciętna postać Pietro Scarpariego oraz sam Vivaldi, pełniący funkcję koncertmistrza. W latach 1713-1719 Vivaldi komponował więc dla chórzystek sakralne dzieła wokalne: psalmy, hymny, magnificat, motety itd. Najbardziej zdumiewającym dziełem tej współpracy było oratorium „Juditha triumphans devicta Holofernis barbarie” wykonane po raz pierwszy w listopadzie 1716 roku i odniosło olbrzymi sukces.

 
Fabuła oratorium rozpoczyna się w momencie, kiedy miasto Betulia jest oblężone przez armię Asyryjczyków pod dowództwem Holofernesa. Judyta, piękna wdowa, zainspirowana patriotyzmem i wiarą, postanawia wyzwolić swój naród. Udaje się wraz ze swoją służącą Abrą do wrogiego obozu. Urzeczony jej urodą Holofernes zaprasza ją na ucztę. Pijanemu i zakochanemu asyryjskiemu dowódcy Judyta ucina głowę i nocą przekrada się do Betulii. Nazajutrz Żydzi, dziękując Bogu za zwycięstwo, zawieszają zakrwawioną głowę najeźdźcy na murze. Uniwersalność tematu Judyty triumfującej pozwala na swobodną interpretację miejsca i czasu akcji. Scenografia nowej inscenizacji ponadczasowego dzieła Antonia Vivaldiego nawiązuje do katastroficznego i klaustrofobicznego klimatu wojny – świat realny ginie, a jego pozostałości wchłania natura. Tło dla rozgrywających się wydarzeń tworzy stary, wymarły jabłkowy sad z leżącymi na ziemi przejrzałymi owocami i z zawieszonymi na gałęziach pozostałościami przeszłości. Działaniom protagonistów towarzyszy niezależna rozbudowana, rozgrywającą się w kontrapunkcie akcja drugoplanowa. Drugi plan odzwierciedla dekadencję, związaną z wojną i jej okrucieństwem. Rzeczywistość otaczająca najeźdźców oscyluje między zmysłowością i erotyzmem a wojennymi zbrodniami. Akcja rozgrywa się w nieokreślonym miejscu i czasie.

Biblijna historia żydowskiej heroiny Judyty była popularnym tematem barokowych oratoriów (Marc-Antoine Charpentier, Francesco Gasparini, Alessandro Scarlatti). Nie jest jednak dziełem przypadku, że Vivaldi podjął tę historię na nowo. Gdy w 1716 r. kompozytor Antonio Vivaldi przystępował do muzycznego zilustrowania historii nieustraszonej Judyty, Republika Wenecka pozostawała w stanie wojny, broniąc się przeciwko przeważającym siłom Imperium Osmańskiego. W swoim oratorium w metaforycznym ujęciu kompozytor odniósł się do sytuacji walczącej Serenissimy: pod postacią biblijnej Judyty ukrył Republikę Wenecką, zaś Holofernes uosabiać miał słabnących Turków.

Gatunek oratorium Vivaldi wybrał nie bez powodu – bogata instrumentacja właściwa temu gatunkowi muzycznemu pozwalała na zaprezentowanie wybitnych umiejętności Ospedale della Pietà, dziewczęcej orkiestry, którą kompozytor się opiekował.

Jako utalentowany twórca oper, Vivaldi sprawnie wykorzystał przy tym potencjał narracyjny ukryty w historii nieustraszonej kobiety. W efekcie Judyta triumfująca łączy bogatą instrumentację z żywą narracją o amplitudzie doznań właściwej operze.

Źródła: Materiały prasowe Warszawskiej Opery Kameralnej, Wikipedia

Zdjęcia: Grzegorz Bargieł