Ponad 50-letnią karierę Jerzego Hoffmana trudno opisać w lakonicznych słowach. Tym bardziej cieszymy się, że wspólnie z Filmoteką Narodową – Instytutem Audiowizualnym możemy przypomnieć o bogatym dorobku reżysera w miesiącu, w którym przypadają jego 92 urodziny. Z okazji urodzin Jerzego Hoffmana można obejrzeć aż 14 filmów, które znajdują się na stałe na Ninatece.

Twórczość tego doświadczonego filmowca wyróżnia się umiłowaniem kina historycznego oraz popularnego skierowanego do jak najszerszej widowni. Jerzy Hoffman zrealizował zarówno remaki przedwojennych melodramatów – „Trędowata” (1976) i „Znachor” (1981), jak i filmy wojenne – „Do krwi ostatniej…” (1978) i  „Wedle wyroków Twoich…” (1983).

Razem z Edwardem Skórzewskim ukończyli moskiewski WGIK (ówcześnie Wszechzwiązkowy Państwowy Instytut Kinematografii); w tym roku mija 70 lat od ich pierwszego wspólnego projektu – „Czy jesteś wśród nas?!” (1954). Po studiach podjęli pracę w warszawskiej Wytwórni Filmów Dokumentalnych, i jak pisano, umiejętnie przetwarzali obserwację w interesujący ciąg obrazów. Wyreżyserowali m.in. „Gaudeamusa” (1959), pokazując obchody krakowskich juwenaliów, czy też „Dwa oblicza Boga” (1960), przybliżając codzienne życie członków polskiej sekty. Mówiono o nich jako o zaangażowanych publicystach oraz uważnych obserwatorach i od czasu do czasu również ironicznych satyrykach widzących społeczne, obyczajowe odchylenia. Duet Hoffman i Skórzewski zrealizował wspólnie ponad 20 filmów dokumentalnych oraz 3 filmy fabularne – komedię sensacyjną „Gangsterzy i filantropi” (1962), western „Prawo i pięść” (1964) oraz dramat obyczajowy „Trzy kroki po ziemi” (1965). Autor nagradzanego „Potopu” (1974)  samodzielnie rozpoczął reżyserską drogę od dwóch krótkometrażowych filmów: dokumentu „Jarmark cudów” (1966) oraz fabuły „Ojca” (1967), by w końcu w pełni zadebiutować „Panem Wołodyjowskim” (1969). I właśnie wielkimi barwnymi superprodukcjami zapisał się na stałe w polskiej (i nie tylko) historii kina.

W marcu w ramach cyklu „Dziś są twoje urodziny – JERZY HOFFMAN” prezentowane są następujące filmy:

„Pamiątka z Kalwarii”, film dokumentalny, reż. Jerzy Hoffman, Edward Skórzewski, Polska 1958, 14 min.

Młodym dokumentalistom, Jerzemu Hoffmanowi i Edwardowi Skórzewskiemu, udało się stworzyć wnikliwy obraz religijności polskiej wsi. Film został nakręcony podczas Wielkiego Tygodnia w Kalwarii Zebrzydowskiej, gdzie co roku wierni biorą udział w tradycyjnym Misterium Męki Pańskiej, odtwarzającym „w działaniu” drogę Jezusa na Golgotę. Całkowicie pozbawiony komentarza i ilustracji muzycznej (słyszymy tylko pieśni religijne towarzyszące procesji), obraz jest niezwykłą etnograficzną impresją na temat najważniejszego okresu w roku liturgicznym chrześcijaństwa.

„Pamiątka z Kalwarii” została zrealizowana w 1958 roku i była odczytywana w tamtym czasie na dwa sposoby – także jako „demaskacja ciemnoty prostego ludu”, i za to rzekome przesłanie film otrzymał nagrodę na Festiwalu w Moskwie. Za rzeczywiste walory humanistyczne i etnograficzne w tym samym okresie dzieło zostało docenione przez jury Międzynarodowego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Oberhausen, które przyznało mu Grand Prix.


Kadr z filmu "Pamiątka z Kalwarii", fot. WFDiF

„Gaudeamus”, film dokumentalny, reż. Jerzy Hoffman, Edward Skórzewski, Polska 1959, 17 min.

„Gaudeamus” obrazuje wesołe obchody studenckich juwenaliów w Krakowie. Tytuł odnosi się do pieśni „Gaudeamus igitur”, co tłumaczy się jako „radujmy się więc”. Film jest niczym kilkunastominutowy teledysk – pozbawiony komentarza, migotliwy, różnorodny. Na pierwszym planie bawiący się dzień i noc studenci, a w tle krakowskie Stare Miasto oraz znakomity jazzowy soundtrack Jerzego Matuszkiewicza – wówczas niespełna trzydziestoletniego saksofonisty, a dziś uznanego kompozytora filmowego i nestora polskiego jazzu. Dla duetu reżyserskiego dokument był swoistym poligonem doświadczalnym, gdzie mogli doskonalić warsztat, a zarazem szukać swojego unikalnego języka filmowego.


Kadr z filmu "Gaudeamus", fot. WFDiF

„Dwa oblicza Boga”, film dokumentalny, reż. Jerzy Hoffman, Edward Skórzewski, Polska 1960, 16 min.

Założyciel Stolicy Bożej i Barankowej Apostołów w Duchu i Prawdzie, Alfa i Omega, Początek i Koniec, Bernard Wilk, jest dla swoich wyznawców żywym Bogiem, który na swój sposób tłumaczy im Pismo Święte. Gromadzi wokół siebie „najnieszczęśliwszych z najnieszczęśliwszych, ojców beznadziejnie chorych dzieci, żony maltretowane przez mężów, ludzi samotnych i skrzywdzonych”. Jego sekta liczyła swego czasu 100 członków, którzy wszystkie zarobione pieniądze oddawali swojemu duchowemu przywódcy. Nakręcona w Niwnicy Kłodzkiej (Nowej Jerozolimie jak nazywali ją wyznawcy) oraz Warszawie historia rdzennie polskiego ruchu religijnego pokazuje, że zagrożenie ze strony sekt nie jest domeną wyłącznie społeczeństwa amerykańskiego. Scenariusz i komentarz do filmu Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskiego napisał – Stanisław Manturzewski, socjolog, reporter, reżyser filmów dokumentalnych i fabularnych.


Kadr z filmu "Dwa oblicza Boga", fot. WFDiF

„Gangsterzy i filantropi”, film fabularny, reż. Jerzy Hoffman, Edward Skórzewski, Polska 1962, 86 min.

Określany mianem komedii sensacyjnej film Hoffmana i Skórzewskiego składa się z dwóch powiązanych ze sobą nowel pt. „Profesor” oraz „Alkoholomierz”. Pierwsza to opowieść o skoku na furgonetkę wiozącą utarg z Centralnego Domu Towarowego, który planuje genialny złodziej ukrywający się pod tytułowym pseudonimem „Profesor” (Gustaw Holoubek). Druga koncentruje się na postaci znużonego życiem chemika (Wiesław Michnikowski), który przypadkowo wynajduje niecodzienny sposób na zarabianie pieniędzy.


Fotos z filmu "Gangsterzy i filantropi", fot. Tadeusz Biernacki / Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

„Prawo i pięść”, film fabularny, reż. Jerzy Hoffman, Edward Skórzewski, Polska 1964, 93 min.

Najważniejszy western w historii polskiego kina. Jerzy Hoffman i Edward Skórzewski z powodzeniem przeszczepili amerykańską konwencję gatunkową na rodzimy grunt, by opowiedzieć o stanie Polski powojennej oraz konflikcie ostatniego sprawiedliwego (wybitna rola Gustawa Holoubka) z bandą szabrowników. Ekranizując powieść „Toast” Józefa Hena (odpowiedzialnego także za scenariusz), twórcy odmalowali jedyną w swoim rodzaju wizję Ziem Odzyskanych, które łudząco przypominają tu Dziki Zachód. Niepodrabialną atmosferę filmu „Prawo i pięść”, prócz widoków opustoszałych ulic, zrujnowanych miasteczek i ich zmęczonych mieszkańców, współtworzą nastrojowa ballada „Nim wstanie dzień” ze słowami Agnieszki Osieckiej, muzyką Krzysztofa Komedy i w wykonaniu Edmunda Fettinga oraz stylowe, czarno-białe zdjęcia Jerzego Lipmana („Kanał”, „Nóż w wodzie”).


Fotos z filmu "Prawo i pięść", fot. Jan Ossowski / Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

„Trzy kroki po ziemi”, film fabularny, reż. Jerzy Hoffman, Edward Skórzewski, Polska 1965, 89 min.

Scenariusz filmu powstał na podstawie trzech obyczajowych nowel „Rozwód po polsku”, „Dzień narodzin” (Jerzy Janicki) i „Godzina drogi” (Józef Kuśmierek). Pierwsza z historii opowiada o rozwoju dwojga kochających się ludzi (Ewa Wiśniewska, Ludwik Pak), których poróżniły życiowe ambicje i proza życia codziennego. Ona jest studentką, on zagorzałym działaczem społecznym. Konflikt między małżonkami zaprowadził ich wreszcie na salę sądową. Czy rozwód dojdzie do skutku? W „Dniu urodzin” bohaterem jest starszy, emerytowany działacz partyjny (Tadeusz Fijewski). Kiedyś, w dniu urodzin pamiętano o nim i hołubiono go, były odznaczenia, nagrody, zaszczyty. Dziś, w dniu swojego święta też czeka na gości. Jednak zdaje on sobie sprawę, jak kruche i nietrwałe są relacje międzyludzkie. Trzecia nowela bliższa jest kinu sensacyjnemu. To historia lekarki (Anna Ciepielewska), która uratowała życie noworodka. Kobieta musi kolejny raz pomóc choremu dziecku, jednak tym razem na swojej drodze napotyka wiele trudności, które musi pokonać. Zgodnie z przesłaniem tytułu każda z trzech minifabuł mocno tkwi w realiach współczesnego świata. Punktem wyjścia pracy scenarzystów były reportaże prasowe i ankieta tygodnika „Polityka”.


Fotos z filmu "Trzy kroki po ziemi", fot. Renata Pajchel / Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

„Jarmark cudów”, film dokumentalny, reż. Jerzy Hoffman, Polska 1966, 9 min.

Uchwycone w kolorze świadectwo minionej epoki. W dokumencie Jerzy Hoffman prezentuje magiczny świat ludowego targowiska. Jarmarku, gdzie przechodzi się nie tylko, by zrobić zakupy, ale także w celu oderwania się od szarej rzeczywistości Polski Ludowej. W rezultacie pośród straganów uwijają się grupy hochsztaplerów, specjalistów od czarnej magii, domorosłych wynalazców i charyzmatycznych uzdrowicieli. „Jarmark cudów” to barwny świat pełen figurek Najświętszej Panienki, serduszek z piernika i maści na wszelkie dolegliwości. Dokument, nagrodzony podczas Konkursu Filmów Turystycznych w Warszawie w 1967 roku, rezygnuje z ironii czy wielkomiejskiego paternalizmu, przedstawiając bohaterów z sympatią i obdarzając ich ciepłem.


Kadr z filmu Jarmark cudów, fot. WFDiF

„Pan Wołodyjowski”, film fabularny, reż. Jerzy Hoffman, Polska 1969, 158 min.

Obfitująca w fortele, intrygi, porywające zwroty akcji, rubaszny humor i wspaniałe sceny bitewne opowieść o losach walecznego pułkownika Michała Wołodyjowskiego, który po wielu latach sumiennej służby ojczyźnie oraz niezbyt szczęśliwych miłosnych perypetiach żeni się z młodziutką, rezolutną Barbarą Jeziorkowską i po paru latach wyjeżdża z żoną na Kresy Wschodnie, by tam raz jeszcze stanąć do walki o ojczyste ziemie – tym razem broniąc ich przed najazdem tureckim.

Widowiskowa ekranizacja powieści Henryka Sienkiewicza, zrealizowana została z wielkim rozmachem i olbrzymim nakładem środków finansowych. Koszt produkcji osiągnął zawrotną, jak na owe czasy, sumę 40 milionów złotych. Na potrzeby filmu wzniesiono kilka ogromnych dekoracji plenerowych. W ruinach zamku w Chęcinach została zrekonstruowana twierdza kamieniecka. Zdjęcia były kręcone m.in. w Bieszczadach, w okolicach Białego Boru w województwie koszalińskim, w Związku Radzieckim w ruinach XVI-wiecznego grodu tatarskiego oraz w halach łódzkiej wytwórni filmowej. W niektórych scenach brało udział po kilka tysięcy statystów, ubranych w kostiumy zaprojektowane z ogromną dbałością o szczegóły.


Fotos z filmu "Pan Wołodyjowski", fot. Jerzy Troszczyński / Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

„Potop Redivivus”, film fabularny, reż. Jerzy Hoffman, Polska 1974, 185 min.

Ekranizacja drugiej części Trylogii Henryka Sienkiewicza. Andrzej Kmicic, młody chorąży orszański, przybywa do Wodoktów na Litwie, aby poznać przeznaczoną mu testamentem Herakliusza Billewicza narzeczoną, Oleńkę. Oboje zakochują się w sobie od pierwszego wejrzenia. Jednak niepokorna i porywcza natura Kmicica szybko wpędza go w poważne tarapaty. Kiedy Szwedzi napadają na Polskę, młody szlachcic opowiada się początkowo po stronie Radziwiłłów – potężnego rodu magnackiego wspierającego agresorów w zamachu na Rzeczpospolitą, przez co zostaje przez szlachtę i narzeczoną uznany za zdrajcę ojczyzny. Testamentalny zapis – w razie kłopotów z kawalerem – daje nieszczęśliwej pannie furtkę od niestosownego małżeństwa: zakonny habit. Kmicic postanawia się jednak zrehabilitować, tak w oczach społeczeństwa, jak i ukochanej. W tym celu angażuje się w działania wojenne pod przybranym nazwiskiem Babinicza.

Choć z dwuczęściowego, pięciogodzinnego filmowego pierwowzoru uznany montażysta Marcin Kot Bastkowski zestawił ostatecznie nieco ponad trzygodzinny film, udało się zachować wszystkie najważniejsze wątki opowiadanej historii, dostosowując ją jednak do oczekiwań współczesnego widza.


Fotos z filmu "Potop", fot, Franciszek Kądziołka / Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

„Trędowata”, film fabularny, reż. Jerzy Hoffman, Polska 1976, 96 min.

Stefania Rudecka od niedawna mieszka w majątku Słodkowice, zatrudniona tu jako guwernantka nastoletniej Luci. Matka wychowanki, hrabina Idalia, zachowuje wobec nauczycielki dystans, za to dziadek dziewczyny, stary ordynat Maciej Michorowski od początku darzy ją sympatią. Największy niepokój w życie guwernantki wnosi pojawienie się młodego ordynata Waldemara, wnuka Macieja. Przystojny arystokrata, którego rodzina chce ożenić z bogatą hrabianką Barską, lubi prowokować otoczenie – z piękną Stefcią wzajemnie prawią sobie złośliwości. W rzeczywistości Waldemar jest coraz bardziej zakochany w guwernantce, a ona odwzajemnia uczucie. Rodzina przeciwna jest mezaliansowi, ale młody ordynat doprowadza do zaręczyn. Zakochanym nie będzie jednak dane wspólne życie…

Co ciekawe, w okresie międzywojennym zrealizowano już dwie filmowe adaptacje książki Heleny Mniszkówny. Pierwotnie scenariusz do filmu napisał Stanisław Dygat, który ostatecznie wycofał swoje nazwisko z czołówki, gdyż scenopis Jerzego Hoffmana odbiegał od wersji zaproponowanej przez pisarza.


Fotos z filmu "Trędowata", fot. Jerzy Troszczyński / Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

„Do krwi ostatniej…”, film fabularny, reż. Jerzy Hoffman, Polska 1978, 192 min.

Film Jerzego Hoffmana jest jednym z największych przedsięwzięć PRL-owskiej kinematografii w zakresie kina wojennego. Zdjęcia do tego epickiego fresku, opowiadającego o początkach armii polskiej w ZSRR oraz światopoglądowych i politycznych dylematach przebywających w tym kraju Polaków, realizowane były przez kilka miesięcy, nie tylko Polsce, a również w kilku miejscach w Związku Radzieckim, a także w Londynie. Równolegle z filmem powstawał 7-odcinkowy serial telewizyjny. Budżet obu produkcji wyniósł nieco ponad 80 milionów złotych, co na owe czasy było sumą kolosalną. Film, powstający na wyraźne zlecenie polityczne i mający za swoją podstawę scenariusz Zbigniewa Safjana, oparty na materiałach archiwalnych oraz wspomnieniach żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego, nie jest jednak obrazem jednoznacznie propagandowym. W trakcie ponad trzygodzinnej projekcji autorzy w godny i pełny sposób ukazali postać generała Władysława Sikorskiego oraz jego trudne rozmowy z Józefem Stalinem. Udało im się również w zawoalowany sposób poruszyć temat zbrodni katyńskiej oraz zasygnalizować stan świadomości Polaków biorących udział w II wojnie światowej, a przy tym stojących często po dwóch stronach światopoglądowej barykady. Za największą zaletę filmu powszechnie uważano jednak inscenizację bitwy pod Lenino – sekwencja ta, zrealizowana przy użyciu ogromnych nakładów oraz środków pirotechnicznych, do dzisiaj uznawana jest za jedną z najlepiej zrealizowanych scen batalistycznych w historii polskiego kina.


Fotos z filmu "Do krwi ostatniej", fot. Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny

„Znachor”, film fabularny, reż. Jerzy Hoffman, Polska 1981, 135 min.

Rafał Wilczur jest znanym i cenionym chirurgiem. Pewnego dnia opuszcza go żona Beata, zabierając ze sobą także małą córeczkę, Marysię. Zdruzgotany Rafał błądzi ulicami miasta i trafia do podrzędnej knajpy, gdzie zostaje okradziony i pobity, wskutek czego traci pamięć. Nie znając swojej tożsamości, włóczy się od wsi do wsi. Zostaje przygarnięty przez młynarza Prokopa. W całej okolicy szybko zaczyna być znany jako znachor.


Fotos z filmu "Znachor", for. Józef Letkier / Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

„Wedle wyroków Twoich…”, film fabularny, reż. Jerzy Hoffman, Polska, RFN 1983, 99 min.

Lato 1939 roku jest ostatnim beztroskim czasem w życiu 13-letniej Ruth (Sharon Brauner) – wybuch wojny niszczy szczęśliwe i dostatnie życie jej rodziny. W ich rodzinnym miasteczku powstaje getto, którego mieszkańcy stopniowo są wysiedlani. Do jednego z transportów trafia dziewczynka z matką (Walentyna Hoffman) – kobieta, korzystając z tego, że jadą przez las, wypycha córkę z ciężarówki, każąc jej uciekać do Warszawy, do ciotki Rachel (Anna Dymna). Ruth – także dzięki pomocy spotykanych po drodze ludzi – dociera do likwidowanego przez Niemców getta, w którym za chwilę wybucha powstanie. Po jego upadku dziewczynka rusza w dalszą, pełną niebezpieczeństw drogę…

Wojenne kino drogi poruszające tematykę Holocaustu z perspektywy dziecięcego bohatera. Koprodukcja polsko-niemiecka z międzynarodową obsadą i jeden z kilku filmów przełamujących tabu, jakie od Marca ‘68 w polskim kinie stanowiła problematyka żydowska i wzajemne relacje Polaków i Żydów zwłaszcza podczas II wojny światowej. Opowieść o nieustannie wymykającej się śmierci Ruth, zrealizowana głównie z myślą o zachodnim widzu wykorzystywała gatunkowe schematy, co pociągnęło za sobą pewne uproszczenia i nieprawdopodobieństwa fabuły, na co zwracała uwagę polska krytyka. Wrażenie robią włączone przez reżysera sekwencje dokumentalne z warszawskiego getta, a także kreacja Sharon Brauner.


Fotos z filmu "Wedle wyroków Twoich", fot. Jan Górski / Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny

„Piękna nieznajoma”, film fabularny, reż. Jerzy Hoffman, Polska, Rosja 1992, 88 min.

Rozgrywający się w entourage’u Rosji 1916 roku „romans wagonowy”, zrealizowany na podstawie opowiadania Aleksieja Tołstoja z gwiazdorską obsadą (Grażyna Szapołowska, Wojciech Malajkat, Beata Tyszkiewicz, Edward Żentara, Nikita Michałkow). Młody porucznik Obozow otrzymuje rozkaz przewiezienia niezwykle ważnych dokumentów z Petersburga do Sztokholmu. Jego misja jest ściśle tajna. W pociągu spotyka piękną, starszą od siebie kobietę, która go uwodzi. Jej zamiary nie są uczciwe, a rodzące się uczucie komplikuje obrót spraw.


Fotos z filmu "Piękna nieznajoma", fot. A.L. Zagiera / Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

Filmy dostępne będą bezpłatnie do 31 marca 2024 r. na ninateka.pl

O cyklu:

Cykl Dziś są twoje urodziny pozwala przypomnieć i uhonorować artystów, pełniących różne role przy produkcji filmu. W programie znajdują się produkcje związane z postaciami różnorodnych twórców filmowych, m.in reżyserów, aktorów, scenografów czy kompozytorów.