W czerwcu świętujemy 75 urodziny Ryszarda Lenczewskiego, który w swojej karierze pełnił wiele funkcji – operatora, reżysera, specjalisty od efektów specjalnych, scenarzysty, wykładowcy akademickiego – ale najbardziej dał się zapamiętać jako autor zdjęć.

Ryszard Lenczewski należy do grona najbardziej uznanych autorów zdjęć filmowych w Polsce. Urodził się 5 czerwca 1948 roku w Miłkowie na Dolnym Śląsku. W młodości interesował się sportem i fotografią; później wielokrotnie łączył te pasje, realizując zdjęcia m.in. do dokumentów Bogdana Dziworskiego: „Pięciobój nowoczesny” (1975), „Hokej” (1976), „Olimpiada” (1978), czy „Wielkiego biegu” (1981) Jerzego Domaradzkiego. W 1974 ukończył Wydział Operatorski PWSFTviT w Łodzi. Zadebiutował jako operator kamery przy filmie „Wieczne pretensje” (1975) Grzegorza Królikiewicza, z którym miał także okazję nakręcić „Przypadek Pekosińskiego” – zdobywcę Złotych Lwów na FPFF w Gdyni w 1993 roku.

Na wyróżnienie zasługuje również jego współpraca z Andrzejem Barańskim i Pawłem Pawlikowskim. Z pierwszym z reżyserów łączył siły pięciokrotnie, m.in. przy „Kobiecie z prowincji” (1984), „Nad rzeką, której nie ma” (1991) czy „Dwóch księżycach” (1993). Z Pawlikowskim spotkał się po raz pierwszy na planie „Korespondenta” (1998) w Wielkiej Brytanii. Dwa lata później objął funkcję operatora obrazu przy pełnometrażowym debiucie fabularnym reżysera, „Ostatnim wyjściu”. Razem nakręcili jeszcze „Lato miłości” (2004), wyróżnione nagrodą BAFTA, a także „Kobietę z piątej dzielnicy” (2011). Zwieńczeniem tej współpracy była obsypana nagrodami „Ida” (2013), do której Lenczewski opracował koncepcję artystyczną, sporządził dokumentację fotograficzną i scenopis obrazkowy. Stan zdrowia zmusił go jednak do przerwania pracy, a zdjęcia ukończył Łukasz Żal. Operatorzy zostali wspólnie wyróżnieni m.in. Złotymi Lwami w Gdyni, Złotą Żabą na Camerimage, Nagrodą Specjalną Amerykańskiego Stowarzyszenia Operatorów Filmowych i nominacją do Oscara.

Jako operator kamery lub obrazu Lenczewski pracował przy niemal 100 produkcjach zrealizowanych w 32 krajach, w tym w Polsce, Niemczech, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Swoich sił próbował także jako reżyser i scenarzysta. Często angażował się w projekty nieoczywiste, eksperymentalne, wymagające nowatorskiego podejścia do zdjęć filmowych, umiejętności opowiadania obrazem oraz nieprzeciętnej wrażliwości na barwę i światło.

Obecnie mieszka w Łodzi i wykłada na PWSFTviT, gdzie posiada tytuł profesora.

W ramach cyklu „Dziś są twoje urodziny – RYSZARD LENCZEWSKI” prezentowane są następujące filmy:

„Ida”, reż. Paweł Pawlikowski, Polska, Dania 2013,  79 min

Głośny film Pawła Pawlikowskiego, który został uhonorowany m.in. Oscarem, nagrodą BAFTA, pięcioma Europejskimi Nagrodami Filmowymi, nagrodą FIPRESCI w Toronto i Złotą Żabą na Camerimage. Polska, lata 60. XX wieku. Tytułowa bohaterka, która wychowała się w klasztorze, otrzymuje od matki przełożonej polecenie: przed złożeniem ślubów zakonnych ma spotkać się z ciotką Wandą, jedyną żyjącą krewną. Wspólna podróż dwóch zupełnie różnych bohaterek pozwoli im nawiązać nieoczywistą relację, a dla stającej przed ważnymi wyborami Idy okaże się doświadczeniem inicjacyjnym. Dziewczyna zmierzy się nie tylko ze straszną prawdą o śmierci rodziców, ale i z pytaniami o własną tożsamość, życiowe powołanie czy rozkwitającą kobiecość. 

Wybitny duet stworzyły na ekranie debiutantka Agata Trzebuchowska i jedna z najbardziej doświadczonych polskich aktorek, Agata Kulesza. Ryszard Lenczewski przygotował dokumentację w postaci tysięcy fotografii plenerowych i współtworzył z Pawlikowskim scenopis filmu. Stan zdrowia nie pozwolił mu jednak na uczestniczenie w zdjęciach i rolę operatora pełnił Łukasz Żal, który kontynuował jego koncepcję estetyczną.


Kadr z filmu „Ida”, fot Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny

„Ognisty anioł”, reż. Maciej Wojtyszko, Polska 1985, 95 min

„Ognisty anioł” jest adaptacją powieści Walerego Briusowa, rosyjskiego literata i poety tworzącego na przełomie XIX i XX wieku. Film podejmuje tematy uniwersalne, sytuujące się na styku filozofii, religii i tajemnicy. Głównym wątkiem obrazu Macieja Wojtyszki są dzieje uczucia łączącego rycerza Petera Ruprechta z piękną, tajemniczą i opętaną przez demony Renatą. To relacja naznaczona wielką, nieokrzesaną wręcz namiętnością, ale również nienawiścią i wzajemną niechęcią. Na ich miłość cień rzuca tytułowy „ognisty anioł”, którego w licznych wizjach dostrzega Renata i który przyjmuje postać hrabiego Henryka von Ottenheima. Na trzecim wierzchołku tego trójkąta znajduje się możnowładca, członek wielkiego rodu, który nie zważając na opinie jemu podobnych, począł zajmować się czarną magią i okultyzmem. Konflikty między bohaterami prowadzą do licznych dramatycznych wydarzeń.

Jedną z największych zalet filmu są imponujące dekoracje zaprojektowane przez Jerzego Śnieżawskiego. Wnętrza zostały odtworzone z dużym pietyzmem, tak samo jak kostiumy głównych bohaterów. Oddają one ducha epoki, czyli czasów na pograniczu średniowiecza i renesansu. Liczne pochwały należą się również Ryszardowi Lenczewskiemu, który zakomponował wspaniałe ujęcia w ciemnej, stonowanej kolorystycznie scenografii.


Fotos z filmu „Ognisty anioł”, fot. Renata Pajchel Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny

„Pałac”, reż. Tadeusz Junak, Polska 1980, 89 min

Ostatnie dni II wojny światowej. Nasilające się odgłosy wybuchów zapowiadają zbliżanie się frontu. Dworski pasterz, Jakub, stojąc pośród stada owiec, obserwuje paniczną ucieczkę mieszkańców pałacu, dziedzica i jego służby. Dwór stoi przed nim otworem. Jakub nieśmiało przekracza pałacowe progi, z bojaźnią spogląda na śledzące jego kroki dostojne oblicza z portretów wiszących na ścianach. Powoli oswaja się z otoczeniem. Wielkie pałacowe lustro daje jego rzeczywiste odbicie - bosego, w nędznym, futrzanym kubraku. Ale wyobraźnia pozwoli mu po chwili zobaczyć siebie "po pańsku" – w bogatym odzieniu, z upierścienionymi, białymi rękami. 

Film Tadeusza Junaka został nakręcony w Pałacu w Łańcucie i do dziś imponuje pieczołowitą inscenizacją oraz przenikliwą wizją chłopskiego doświadczenia. Oprócz nagrody za debiut reżyserki w Koszalinie, „Pałac” otrzymał nagrodę za dźwięk, montaż i zdjęcia na FPFF w Gdańsku. Funkcję operatora pełnił Ryszard Lenczewski, który doskonale odnalazł się w konwencji kina kostiumowego i pomógł w zbudowaniu niezwykłej, odrealnionej aury. 


Kadr z filmu „Pałac”, fot. WFDiF po Studiu Filmowym Zebra

„Mental Cut”, reż. Ryszard Lenczewski, Polska 1984, 27 min

Dokument, w którym zespół Maanam prezentuje utwory ze swojego albumu z 1984 roku. Ryszard Lenczewski, pełniący tu rolę reżysera i jednego z operatorów, ukazuje uliczne życie poprzecinane muzycznymi fragmentami, w których zobaczymy członków kultowej grupy, na czele z wokalistką Korą.


Fotos z filmu „Mental Cut”, fot. Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny

„Podróż”, reż. Ryszard Lenczewski, Polska 1977, 12 min

W swoim debiucie reżyserskim Ryszard Lenczewski zamienia zwykłą podróż pociągiem towarowym z południa Polski na Wybrzeże w poetycką impresję.


Fotos z filmu „Podróż”, fot. Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny

„Moja bezsenna ciemność”, reż. Ryszard Lenczewski, Polska 2019, 8 min

Krótki dokument eksperymentalny, w którym operator i reżyser Ryszard Lenczewski przegląda rodzinną kolekcję zdjęć, wspominając swoje życie. Film pokazywany był podczas 27. edycji festiwalu Camerimage w Toruniu.


Fotos z filmu „Moja bezsenna ciemność”, fot. Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny

Filmy można bezpłatnie oglądać przez cały czerwiec na ninateka.pl

Cykl Dziś są twoje urodziny pozwala przypomnieć i uhonorować artystów, pełniących różne role przy produkcji filmu. W programie znajdują się produkcje związane z postaciami różnorodnych twórców filmowych, m.in reżyserów, aktorów, scenografów czy kompozytorów.