W maju świętujemy 84. urodziny Marcela Łozińskiego. To jeden z najbardziej cenionych twórców polskiej sztuki dokumentalnej. Zrealizował ponad 40 filmów. W ramach naszego miesięcznego cyklu będzie można przyjrzeć się twórczości Marcela Łozińskiego od wczesnych jego dzieł, takich jak „Absolutorium” czy „Wizyta”, przez dobrze rozpoznawalne „Wszystko może się przytrafić” – dla wielu widzów najlepszy polski dokument w historii oraz nominowane do Oscara, wielokrotnie nagradzane „89 mm od Europy”. Dla rozszerzenia kontekstu można obejrzeć reportaż „89 mm od Oskara”.

Nawet jeśli Marcel Łoziński wybiera sobie mały obszar, o którym chce opowiedzieć, i tak przeradza się to w historię o czymś większym, o relacjach społecznych oraz mechanizmach rządzących w danym systemie. Skrupulatna dokumentacja, która pozwala zobaczyć, jak wygląda otaczający nas świat, zawsze doprowadza reżysera do znalezienia formy do wybranych tematów. Wyspecjalizował się w uruchamianiu rzeczywistości, stosując przy realizacji swoich dokumentów prowokacje czy psychodramy, co można sprawdzić m.in. w „Jak żyć” (1977) lub też „Wszystko może się przytrafić” (1995).

Marcel Łoziński to z pewnością „niestrudzony tropiciel struktur społecznych”, który fachu uczył się od najlepszych. Półroczny staż z uznanym operatorem – Stanisławem Niedbalskim ukształtował jego artystyczne wybory.  Twórca zdjęć do wielu dokumentów z „czarnej serii” (i nie tylko!) pomógł zrealizować młodemu reżyserowi – „Happy End” (1973). Większość filmów Łozińskiego nie powstałyby bez współpracy z montażystką – Katarzyną Maciejko oraz operatorem – Jackiem Petryckim.

W maju w ramach cyklu „Dziś są twoje urodziny – MARCEL ŁOZIŃSKI” prezentowane są następujące filmy:

„Absolutorium”, film dokumentalny, reż. Marcel Łoziński, Polska 1971, 20 min

Podczas spotkania po latach dawnych koleżanek i kolegów ze szkoły, zarejestrowanego przez Marcela Łozińskiego w etiudzie szkolnej, usłyszymy trochę przechwalania się, trochę przekrzykiwania, oceniania oraz przyczajonego obserwowania. Wiele głosów i historii nawarstwiających się, niedokończonych, rozpoczętych, nie do końca omówionych. Im dłużej trwa spotkanie, tym więcej emocji, tym więcej wypalonych papierosów i wypitego alkoholu, tym bardziej urywane zdania.


Kadr z filmu "Absolutorium", fot. Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowzualny

„Koło Fortuny”, film dokumentalny, reż. Marcel Łoziński, Polska 1972, 18 min

Dokument sportowy o polskim skoczku narciarskim – Wojciechu Fortunie, który zdobył złoty medal na dużej skoczni na XI Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Sapporo w 1972 roku, skacząc 111 metrów w pierwszej serii. W ostatecznej kwalifikacji minimalnie wyprzedził Waltera Steinera ze Szwajcarii oraz Niemca Rainera Schmidta. To pierwszy złoty medal dla polskiego sportowca podczas zimowych igrzysk. To niespodziewany, wielki sukces. W filmie śledzimy przygotowania do jego powrotu do Polski. Jak przyjęto go w Zakopanem?


Kadr z filmu "Kolo Fortuny", fot. Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowzualny

„Wizyta”, film dokumentalny, reż. Marcel Łoziński, Polska 1974, 15 min

W wielu dokumentach Łozińskiego ważna staje się sama sytuacja filmowania. Na ile da się za pomocą kamery i mikrofonu, uchwycić prawdę o człowieku. Reżyser pozwala widzowi uzmysłowić sobie to, o czym mówi teoria McLuhana: media stają się treścią same dla siebie, bez względu na to, co pokazują. „Wizyta” wraz z „Próbą mikrofonu” i „Ćwiczeniami warsztatowymi” stanowi trylogię, której tematem są media, ich rola pozytywna, bądź negatywna; prawdomówność, ale też łatwość manipulacji. Łoziński tak mówi o filmie: „Wizyta jest filmem autotematycznym, o nas samych, filmowcach, dziennikarzach. O tym, jak łatwo wejść z butami do duszy człowieka, wypatroszyć go, naznaczyć na całe życie, a potem zostawić, wyjechać i robić następne filmy”.

Bohaterkę „Wizyty” reżyser zobaczył w telewizyjnym wywiadzie. Było o niej głośno, stanowiła atrakcyjny obiekt dla mediów: samotna kobieta, prowadząca wiejskie gospodarstwo, równocześnie koneserka literatury, intelektualistka, korespondująca z pisarzami. Łoziński za zgodą bohaterki zaaranżował jej spotkanie z dziennikarką, która – zgodnie z ówczesnym stylem – przyjechała do bohaterki z gotową tezą, usiłowała jej wmówić, że jej życie na wsi nie ma sensu, że powinna zrobić karierę w mieście. W pojedynku dwóch kobiet ta ze wsi zachowała swoją suwerenność. W pewnej chwili role się odwracają: to ona pyta dziennikarkę o jej własne życie.

Marcel Łoziński z ekipą odwiedzili bohaterkę ponownie 23 lata później. O tym spotkaniu, przeprowadzonym w zupełnie innej konwencji, opowiada w filmie „Żeby nie bolało”.


Kadr z filmu "Wizyta", fot. Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowzualny

„89 mm od Europy”, film dokumentalny, reż. Marcel Łoziński, Polska 1993, 12 min

W podręczniku na temat transportu kolejowego napisano: pociągi w Europie jeżdżą po torach o szerokości 1435 mm, w byłym ZSRR – 1524 mm. Różnica wynosi równe tytułowe 89 mm. Robotnicy w Brześciu muszą wymieniać codziennie podwozia wagonów, żeby pasażerowie mogli dotrzeć do miejsca docelowego podróży. Na stacji ciągle ktoś na coś czeka. Czy rozstaw szyn naprawdę uwidacznia różnicę między dwoma światami? Czy symboliczna granica została zmaterializowana?


Kadr z filmu "89 mm od Europy", fot. Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowzualny

„Wszystko może się przytrafić”, film dokumentalny, reż. Marcel Łoziński, Polska 1995,  40 min

Bohater filmu, rezolutny Tomek Łoziński, ma 6 lat. Poznaje świat, przemierzając park na hulajnodze. Zatrzymuje się, by wąchać kwiaty, gonić motyle, nakarmić wiewiórkę i łabędzie. Przede wszystkim jednak zatrzymuje się przy stojących wzdłuż parkowych alejek ławkach, na których siedzą stare kobiety i starzy mężczyźni. Rozmawiając z nimi, konfrontuje swoją wiedzę z ich doświadczeniami. Dowiaduje się o potrzebie wiary i nieuchronności śmierci, wartości zdrowia, pracy i rodziny, dolegliwościach starości, przyczynach biedy, roli pamięci, kolejach ludzkich losów, na które wpływ miewa i historia, i ich własne decyzje. Przekonuje się, że samotność może być przekleństwem, ale i cenioną wartością. Nie chce przyjąć do wiadomości, że los ma wypisany na dłoni. Nie chce pogodzić się z nieuchronnością. Pełen dziecięcych złudzeń jest przekonany, że w życiu wszystko może się przytrafić: można na przykład spotkać małego dinozaura albo starszy pan w okularach może żyć 120, a nawet dużo więcej lat. Przejażdżka Tomka przez park stopniowo zmienia się w symboliczną wędrówkę przez życie.


Kadr z filmu "Wszystko może się przytrafić", fot. Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowzualny

„Żeby nie bolało”, film dokumentalny, reż. Marcel Łoziński, Polska 1998, 46 min

Po 23 latach Marcel Łoziński z tą samą ekipą odwiedza Urszulę Flis – bohaterkę jego wcześniejszego filmu „Wizyta” (1974). Wywiad tym razem przeprowadziła Agnieszka Kublik. Co zmieniło się w życiu kobiety? Jaki wpływ dokumentaliści mają na rzeczywistość?


Kadr z filmu "Żeby nie bolało", fot. Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowzualny

oraz „89 mm od Oskara”, film dokumentalny, reż. Krzysztof Luft, Polska 1995, 29 min

Reportaż telewizyjny o filmach Marcela Łozińskiego. Reżyser opowiada o swojej metodzie twórczej, jak realizował swoje dokumenty m.in. „Jak żyć” oraz „Świadków” w czasach PRL-u i po 89’ roku.


Marcel Łoziński w filmie "89 mm od Oskara", fot. Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowzualny

Filmy można oglądać bezpłatnie do końca maja na ninateka.pl

O cyklu:

Cykl „Dziś są twoje urodziny” pozwala przypomnieć i uhonorować artystów, pełniących różne role przy produkcji filmu. W programie znajdują się produkcje związane z postaciami różnorodnych twórców filmowych, m.in reżyserów, aktorów, scenografów czy kompozytorów.