21 lutego w MSN-ie otworzy się dla publiczności „Wystawa niestała. 4 × kolekcja”. Będzie to pierwsza w tej skali prezentacja systematycznie budowanych przez niemal dwie dekady zbiorów własnych Muzeum. Na ekspozycję złoży się ponad 150 prac powstałych pomiędzy latami pięćdziesiątymi XX wieku a współczesnością, pokazanych w czterech sekcjach. Dzieła zaprezentowane zostaną w galeriach na 1. i 2. piętrze nowo otwartego budynku. Wystawa będzie dostępna dla zwiedzających przez ponad pół roku.

Na kolekcję MSN-u składają się prace i dokumenty będące świadectwem zmian, jakie zachodziły w sztukach wizualnych w ostatnich siedmiu dekadach zarówno w Polsce, jak i na świecie. Zebrane dzieła wyrażają różnorodność mediów i artystycznych postaw, obrazują dynamikę uczestnictwa artystów i artystek w życiu społecznym, obiegu informacji i rozwoju nowych technologii. Zbiory Muzeum to również archiwa artystyczne oraz Filmoteka Muzeum – zestaw filmów liczący kilkaset tytułów. Zwiedzający wystawę znajdą na niej również znaczące prace z kolekcji innych instytucji oraz ze zbiorów prywatnych.

Żanna Kadyrowa „Asfalt”, ze zbiorów Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, fot. Maja Wirkus 

„Nasza kolekcja od samego początku powstawała w oparciu o żywe relacje ze współczesnymi artystkami i artystami, odzwierciedlała również debaty toczone w środowisku artystycznym. Regularne budowanie zbiorów jest możliwe dzięki programowi Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ale równie istotne są ruchy oddolne oraz eksperymentalne metody pozyskiwania prac, które znacząco wpłynęły na kształt zbiorów MSN-u. Pierwsza grupa prac w kolekcji Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie – pokazywana w ramach wystawy Sztuka cenniejsza niż złoto na przełomie lat 2008 i 2009 – była darem artystów wspierających ideę powstania Muzeum” – mówi Joanna Mytkowska, dyrektorka MSN-u.

Obecna prezentacja kolekcji została przygotowana na otwarcie nowego budynku Muzeum, który jest rezultatem wieloletnich dążeń do stworzenia miejsca dla sztuki w centrum Warszawy. Oszczędna i racjonalna, dążąca do doskonałej prostoty, architektura sprzyja doświadczaniu prac artystów.

Wnętrze Muzeum Sztuki Nowoczesnej, fot. Maja Wirkus

Cztery perspektywy interpretacji  i widzenia zbiorów muzeum

Wystawa przygotowana przez zespół kuratorski w składzie: Sebastian Cichocki, Tomasz Fudala, Magda Lipska, Szymon Maliborski, Łukasz Ronduda i Natalia Sielewicz składać się będzie z czterech części, które przenikają się i jednocześnie stanowią odrębne rozdziały jednej opowieści. Zorganizowane wokół rozpoznawalnych terminów z historii sztuki, takich jak pop-art, socrealizm czy abstrakcja, dotyczą tego samego okresu historycznego – pomiędzy latami pięćdziesiątymi XX wieku a współczesnością. Stanowią zatem cztery odmienne podejścia do tego samego czasu w historii sztuki. Zaproponowanie kilku perspektyw jest otwartym zaproszeniem publiczności do swobodnego konstruowania własnych sposobów zwiedzania, dostrzegania niuansów i szukania indywidualnych perspektyw poznawania prac z kolekcji Muzeum.

Cecilia Vicuña „Quipu menstruacyjne (krew lodowców)”, ze zbiorów Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, fot. Maja Wirkus

Ścieżka przez wystawę rozpoczyna się od zbioru dzieł związanych z zaangażowaniem politycznym i marzeniami o budowaniu lepszego świata dzięki sztuce. W drugiej części znajdują się prace uwodzące serce i oko, które są efektem fascynacji kulturą popularną, reklamą i projektowaniem. Kolejny rozdział prezentuje sztukę opartą na bezkompromisowej wyobraźni, czerpiącą z nienowoczesnych tradycji: sztuki ludowej, nieprofesjonalnej, rdzennej, praktyk artystycznych rozkwitających poza centrami i ich regułami. W ostatniej części wystawy powraca pytanie o granice sztuki, jej niezależność od innych systemów wiedzy i wytworów kultury, szczególnie w kontekście rozpadu i destrukcji świata, jaki znamy.

Niektóre z tych rozdziałów mają układ chronologiczny, inne operują zestawieniami o charakterze estetycznym lub morfologicznym. Osie, na których zbudowana jest wystawa kolekcji, rozpinają się więc między zaangażowaniem i autonomią oraz sztuką popularną, bliską życia i sztuką o charakterze afektywnym, czyli tworzącą swoje własne światy i języki. Pozwala to obserwować, jak bardzo znaczenie dzieł sztuki zależne jest od kontekstu, w jakim je widzimy. W ten sposób kuratorzy wystawy pragną podzielić się symboliczną „władzą dyskursu” z publicznością, która wraz z opowieścią o kolekcji otrzymuje „instrukcje”, by wraz z nimi – równolegle lub niezależnie od zaproponowanych wyobrażeń – tworzyć znaczenia wynikające z zestawień poszczególnych dzieł sztuki.

Wystawa Niestała. 4 × Kolekcja.

W pierwszej części wystawy, zatytułowanej „Sztandar. Zaangażowanie, realizm i sztuka polityczna”, są zgromadzone dzieła związane z zaangażowaniem politycznym i wiarą w sprawczą rolę sztuki. Prace pochodzą z różnych krajów, dekad i porządków ideologicznych. Triumfuje figura człowieka, publicystyczne treści, przekonanie o uniwersalności języka sztuki. Część tej historii to także propaganda: sztuka w działaniu, na dobre i na złe związana z bieżącą polityką. Tę część wystawy otwiera rzeźba Aliny Szapocznikow „Przyjaźń” z 1954 roku, która przez niemal pół wieku stała w holu Pałacu Kultury i Nauki. Po 1992 roku zdecydowano się ją zezłomować – usunięto ramiona figur i dzierżony przez nie sztandar, żeby wynieść rzeźbę z budynku. Tych brakujących elementów nigdy już nie odnaleziono. Nieopodal rzeźby Szapocznikow „powiewa” stalowy sztandar autorstwa ukraińskiego artysty Nikity Kadana. Został wykonany z fragmentów karoserii ostrzelanego samochodu, znalezionego w mieście Siewierskodonieck, zajętym w 2014 roku przez prorosyjskie siły militarne. Po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku (i wcześniejszej aneksji Krymu w 2014) porządek w Europie po raz kolejny się rozpadł.

Alina Szapocznikow „Przyjaźń”, ze zbiorów Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, fot. Maja Wirkus 

Druga część wystawy nosi tytuł „Tworzywa sztuczne: ciała, towary, fetysze od zimnej wojny po współczesność”. Znajdują się tu dzieła wyrażające konsumpcyjne pragnienia, fascynację popkulturą, reklamą i mediami masowymi – nie tylko w społeczeństwach, w których po drugiej wojnie światowej nastąpił boom ekonomiczny i wzrost konsumeryzmu, ale także wśród mieszkańców „ubogich peryferii”, w tym Europy Wschodniej i Globalnego Południa. Główną metaforą jest tutaj „plastikowe ciało” – ciało konsumujące w reżimie totalitarnym obrazy zza żelaznej kurtyny. Plastik (i nafta), zdobycze postprzemysłowego kapitalizmu, w drugiej połowie XX wieku robią furorę zarówno w społeczeństwach dobrobytu, jak i w gospodarkach socjalistycznych.

Magdalena Abakanowicz „Kompozycja monumentalna”, ze zbiorów Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, fot. Maja Wirkus 

Pracą, która wydobywa militarno-konsumenckie źródła tworzyw sztucznych i fantazje wokół nich, jest rzeźba szwajcarskiej artystki Sylvie Fleury wykonana z żywicy syntetycznej i włókna szklanego, które było materiałem wynalezionym na potrzeby armii. Przedstawia smukłe, skrzyżowane kobiece nogi w kolorze turkusu, które otula srebrny winylowy płaszcz. W latach 50. zarówno postmilitarny trencz, jak i włókno szklane zostały spopularyzowane przez modę i wzornictwo. Przewrotny tytuł pracy – „Silver Rain” – w żargonie w języku angielskim oznacza zarówno stosunek seksualny, jak i atak wojenny.

Trzeci rozdział wystawy nosi tytuł „Przenicowany świat. Sztuka, duchowość i przyszłe współistnienie”. Zgromadzone tu dzieła czerpią z bezkompromisowej wyobraźni i nienowoczesnych tradycji: sztuki ludowej, nieprofesjonalnej, rdzennej, osobnych praktyk artystycznych. Prezentowane obiekty i postawy artystyczne łączy staranie, by „przejrzeć” zastaną rzeczywistość, dotrzeć do jej głębi, wydobywając ciemny, duchowy i egzystencjalny potencjał. Zestawienie ze sobą artystów z często bardzo odległych kontekstów geograficznych i politycznych pokazuje możliwość zaistnienia przyszłej wspólnoty.

Sandra Mujinga „Znikania”, ze zbiorów Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, fot. Maja Wirkus 

Ten rozdział wystawy kolekcji został zainspirowany twórczością Romana Stańczaka. Należy on do pokolenia artystów debiutujących w czasie transformacji ustrojowej. Stańczak odtwarzał napięcia tego okresu – szybkiej zmiany, która jego zdaniem zgubiła to, co najistotniejsze dla sztuki i samego istnienia: wrażliwość na drugiego człowieka i doświadczenie głębi, gdy produkcja rzeczy i nabywanie dóbr wyrasta ponad refleksję nad istotą życia.

W trzeciej części ekspozycji znajduje się też spektakularna instalacja rzeźbiarska Cathy Wilkes z 2014 roku. Na odtworzoną przez artystkę scenę „wydomowienia” składa się wieloelementowe tableaux ze znalezionych przedmiotów – naczyń, nakryć stołowych i drobnych bibelotów oraz własnoręcznie wykonanych manekinów z włóczki i starych tkanin.

Ostatnia część wystawy kolekcji MSN-u zatytułowana jest „Realne abstrakcje. Autonomia sztuki wobec katastrof nowoczesności”. Powraca w niej pytanie o granice sztuki, jej niezależność, możliwość zachowania autonomii wobec innych systemów wiedzy i doświadczania rzeczywistości. Dzieła zgromadzone w tym rozdziale wystawy często posługują się językiem abstrakcji, jedną z podstawowych kategorii sztuki nowoczesnej. Oglądamy je tym razem przez pryzmat dyskusji o kryzysie nowoczesności jako marzenia o postępie i nieograniczonym rozwoju. Czy nowoczesność zdąży stawić czoła katastrofom, które przyspieszyła albo wręcz sama wywołała?

Monika Sosnowska „Fasada”, ze zbiorów Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, fot. Maja Wirkus 

Centralne miejsce w tej części wystawy zajmuje „Fasada” Moniki Sosnowskiej – rzeźba odnosząca się do architektury nowoczesnej, będąca ilustracją jej rozpadu i katastrofy. Artystka opiera tę pracę na magicznej wręcz sztuczce, każąc metalowej modernistycznej konstrukcji zwiotczeć i zwiędnąć niczym postać życia w terminalnym stadium. Nowoczesna forma podlega tutaj właściwym naturze i biologii procesom rozpadu. Sosnowska przewrotnie przywołuje modernistyczne fascynacje kształtami występującymi w przyrodzie. Istotne dla tej części wystawy są również prace Marii Jaremy. Jej twórczość opiera się na przeciwnościach – rozmywaniu granic pomiędzy autonomią sztuki a zaangażowaniem, materią obrazu a materią ciała.

Wystawa „Niestała”

Nowa prezentacja systematycznie rozbudowywanej kolekcji MSN-u wynika w dużej mierze z doświadczenia współpracy z bardzo podzieloną publicznością, publicznością doby wojen kulturowych. Co i jak dziś opowiadać, by tworzyć wspólną opowieść? Wystawa niestała. 4 × kolekcja jest „niestała” nie tylko dlatego, że będzie ją można zobaczyć do jesieni 2025 roku, ale przede wszystkim z tego powodu, że to kanon dzieł sztuki współczesnej jest ruchomy, niestały. Jego zrozumienie zmusza do wyjścia z ograniczeń własnych punktów odniesienia i szukania wspólnych podstawowych wartości – zarówno w historii sztuki, jak i w życiu społecznym. Takie zadanie postawili sobie kuratorzy tworząc pierwszą wystawę kolekcji w nowej siedzibie Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Fasada Muzeum Sztuki Nowoczesnej, fot. Maja Wirkus 

Zdjęcie główne – fasada Muzeum Sztuki Nowoczesnej, fot. Maja Wirkus