Janusz Zaorski urodził się 19 września 1947 r. w Warszawie. Jest synem Tadeusza Zaorskiego, w latach 1957-1970 wiceministra kultury i sztuki, bratem aktora Andrzeja Zaorskiego. Absolwent Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi (1971). Jeszcze podczas studiów był asystentem reżysera Janusza Morgensterna przy realizacji serialu telewizyjnego „Kolumbowie” (1970). Był jednym z przedstawicieli  nurtu tzw. kina moralnego niepokoju.

Zadebiutował krótką, pełną czarnego humoru opowiastką fabularną „Na dobranoc” (1970). Swój pierwszy pełnometrażowy film kinowy, czyli „Uciec jak najbliżej” – utrzymaną w konwencji kina drogi historię chłopaka usiłującego przewartościować dotychczasowe życie – zrealizował dwa lata później. Komediowy „Awans” (1974), udana ekranizacja popularnej książki Edwarda Redlińskiego o przemianach obyczajowych i cywilizacyjnych polskiej wsi, przyniósł mu Nagrodę Główną na FPFF w Gdańsku (1975), a adaptacja dramatu Stanisława Grochowiaka „Partita na instrument drewniany” (1975) Sławomirowi Idziakowi nagrodę za zdjęcia na następnym festiwalu w Gdańsku (1976).

Kolejne filmy: „Pokój z widokiem na morze” (1977; Srebrny Lampart i wyróżnienie FIPRESCI na MFF w Locarno), poświęcony konfrontacji zawodowej dwóch psychiatrów odmiennie traktujących zakres ingerencji w ludzką wolność i osobowość, oraz „Dziecinne pytania” (1981), traktujące o różnych postawach życiowych młodych ludzi, zbliżają Zaorskiego do Kina Moralnego Niepokoju.

Wielkie uznanie przyniosła mu, kończona potajemnie w czasie stanu wojennego, „Matka Królów” (1982; lawina nagród na FPFF w Gdyni, ze Złotymi Lwami na czele; Srebrny Niedźwiedź na MFF w Berlinie), ekranizacja powieści Kazimierza Brandysa, poświęcona dramatycznym losom Łucji Król. Utrzymany w konwencji sensacyjnej „Baryton” (1984), który przyniósł Zaorskiemu w Gdańsku Nagrodę Główną, Feliksowi Falkowi – laur za scenariusz, a Witoldowi Adamkowi – za zdjęcia, potwierdził, że reżyser znakomicie czuje się w różnych gatunkach filmowych, czego dał dowód kolejnymi udanymi realizacjami: adaptacją głośnej książki Stanisława Dygata „Jezioro Bodeńskie” (1985; Grand Prix na MFF w Locarno) czy efektownym „Piłkarskim pokerem” (1988).

„Matką Królów” pokazał Zaorski, że dobrze czuje się w opowieściach zrealizowanych z dużym rozmachem inscenizacyjnym, rozgrywających się w długich przedziałach czasowych. Podobnie jest w „Pannach i wdowach” (1991), epickiej opowieści o stu latach polskiej historii z punktu widzenia kobiet, która zaczyna się powstaniem styczniowym, a kończy współcześnie, czy w „Syberiadzie polskiej” (2012), poświęconej Polakom deportowanym przez NKWD na Syberię w 1940 roku.

Janusz Zaorski w latach 1987-1989 był członkiem Komitetu Kinematografii. W 1987 r. został wybrany na przewodniczącego Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych, a w 1988 r. został kierownikiem artystycznym Zespołu Filmowego „Dom”. W latach 1991-1993 pełnił funkcję Prezesa Komitetu ds. Radia i Telewizji, a w latach 1994-1995 był przewodniczącym Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Odznaczony Złotym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2011).

W ramach cyklu „Dziś są twoje urodziny – JANUSZ ZAORSKI” prezentowane są następujące filmy:

„Uciec jak najbliżej”, reż. Janusz Zaorski, Polska 1972, 87 min

Dwudziestoparoletni Bartek wiedzie dość beztroskie życie. Ma wygodną pracę w spółdzielni produkującej znaki drogowe, której prezes jest ojcem jego dziewczyny. Dorabia malowaniem landszaftów i wizerunków świętych sprzedawanych potem na bazarach. W przeddzień święta 22 lipca chłopak razem zostaje wysłany z transportem znaków drogowych – dostarczenie ich jest warunkiem otrzymania premii. Służbowa podróż przez Polskę i poznanie laborantki Kasi staną się dla niego początkiem prywatnej przemiany.


Fotos z filmu "Uciec jak najbliżej", fot. Jerzy Troszczyński, Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

„Partita na instrument drewniany”, reż. Janusz Zaorski, Polska 1975, 77 min

W jednym z małych miasteczek w Generalnym Gubernatorstwie zjawia się oficer niemiecki, porucznik Anton. Ma dla miejscowych cieśli nietypowe zlecenie – zbudowanie tytułowego „instrumentu drewnianego”, którym ma być szubienica. Wszyscy rzemieślnicy odmawiają wykonania zadania, prócz cieśli Weycha. Film jest adaptacją dramatu Stanisława Grochowiaka pod tym samym tytułem, opublikowanego po raz pierwszy w 1962 roku.


Fotos z filmu "Partita" na instrument drewniany, fot. Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

„Pokój z widokiem na morze”, reż. Janusz Zaorski, Polska 1977, 88 min

Czerwcowy poranek w nadmorskim mieście: w otwartym oknie na ostatnim piętrze wieżowca stoi młody mężczyzna. Grozi samobójstwem. Milicja jest bezradna, więc o pomoc poproszeni dwaj psychiatrzy, niegdysiejszy mistrz i jego uczeń: profesor Leszczyński i docent Kucharski. Różnią się metodą działania: młodszy z naukowców chce wywierać na mężczyźnie nacisk i użyć farmakologii, starszy uważa, że trzeba mu pozwolić na samodzielne podjęcie decyzji. Czas mija, pod wieżowcem tłum gapiów, a nadzorujący sprawę prokurator chce szybkich efektów…


Fotos z filmu "Pokój z widokiem na morze", fot. WFDiF po Studiu Filmowym Kadr

„Matka królów”, reż. Janusz Zaorski, Polska 1982, 127 min (dostępny od 15 do 30 września)

Lata 30. Łucja Król, matka trójki synów – Romana, Zenona i Klemensa – po śmierci męża przeprowadza się do sutereny na Solcu, gdzie wkrótce rodzi czwartego, Stasia. Sąsiadem Królów jest komunista Wiktor Lewen – mimo dzielących ich różnic, rodzi się między nimi wzajemna sympatia. Podczas wojny Łucja, choć świadoma konsekwencji pomocy Żydom, ukrywa go. Mężczyzna staje się ojcem duchowym Klemensa. Po roku 1945 obaj włączą się w budowę nowej Polski, ale wkrótce jeden z nich stanie się ofiarą systemu i idei, w którą uwierzył. Film został nagrodzony m.in. Złotymi Lwami za najlepszy film na FPFF w Gdańsku (1987), a także Srebrnym Niedźwiedziem oraz Nagrodą FIPRESCI podczas MFF w Berlinie (1988).


Fotos z filmu "Matka królów", fot. WFDiF

„Piłkarski poker”, reż. Janusz Zaorski, Polska 1988, 101 min

Polska końca lat 80. XX w. Różnie potoczyły się losy trzech niegdysiejszych przyjaciół z boiska: Bolo pracuje jako palacz w klubowej kotłowni, Grom po wypadku jest inwalidą żebrzącym na ulicy o wsparcie, a najbardziej z nich znany Laguna – uznanym sędzią piłkarskim. Zgodnie z przepisami niebawem musi przejść na emeryturę, wcześniej jednak będzie arbitrem w decydującym dla układu tabeli meczu. O mistrzostwo walczą warszawskie „Powiśle” i „Czarni” z Zabrza, ale ta rozgrywka toczy się głównie poza boiskiem – w szatniach i gabinetach prezesów…


Fotos z filmu "Piłkarski poker", fot. Renata Pajchel, WFDiF

„Panny i wdowy”, reż. Janusz Zaorski, Polska 1991, 145 min

Dramatyczne, poplątane losy kilku pokoleń kobiet, wywodzących się z zamożnej, ziemiańskiej rodziny Lechickich, wciąganych kolejno i nieuchronnie w te same tryby historii. Przez ich pryzmat obserwujemy panoramę polskich dziejów, obejmującą ponad sto dwadzieścia lat, od powstania styczniowego, aż do III Rzeczypospolitej. „Panny i wdowy" są dziełem unikatowym – to hołd złożony polskim kobietom, którym nie jest dane stabilne życie u boku swych mężów. Ukazane zostały nie jako zestaw narodowych pomników, „Matek-Polek" poświęcających się dla ojczyzny i ukochanych, ale jako kobiety z krwi i kości.


Fotos z filmu "Panny i wdowy", fot. Renata Pajchel,  Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

Filmy będą dostępne bezpłatnie na platformie ninateka.pl do 30 września.

O cyklu:

Cykl Dziś są twoje urodziny pozwala przypomnieć i uhonorować artystów, pełniących różne role przy produkcji filmu. W programie znajdują się produkcje związane z postaciami różnorodnych twórców filmowych, m.in reżyserów, aktorów, scenografów czy kompozytorów.