Warsaw Enterprise Institute

W kwietniu 2022 r. Warsaw Enterprise Institute (WEI) opublikował raport, którego celem jest zwrócenie uwagi na kwestie zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi w dzisiejszej, dynamicznie rozwijającej się rzeczywistości technologicznej, w kontekście interesów przedsiębiorców i użytkowników oraz zachęcenie do podjęcia dyskusji w celu ulepszenia aktualnie istniejącego lub stworzenia nowego systemu pobierania i rozliczeń wynagrodzenia należnego twórcom.

• Sprawne wynagradzanie twórców za korzystanie z ich treści to problem, który w zcyfryzowanym świecie trudno rozwiązać „analogowymi metodami”.

• Tradycyjnie zajmujące się tym podmioty, tj. organizacje zbiorowego zarządzania (OZZ), spotykają się z częstą krytyków zarówno ze strony twórców, jak i użytkowników.

• Krytyce poddawane są także podmioty rynkowe, które komercjalizują dzieła twórców, np. serwisy streamingowe.

• Państwo skutecznie zcyfryzowało rozliczanie podatków. Należy rozważyć wspólne działania legislatora, OZZ oraz podmiotów prywatnych mające na celu stworzenie sprawnego, nowoczesnego systemu rozliczania twórców.

Na skomplikowane problemy nie istnieją proste, pozbawione wad rozwiązania. Do takich problemów należy kwestia gratyfikacji twórców za wykorzystanie ich dzieł. Zajmują się tym obecnie tzw. organizacje zarządzania zbiorowego (dalej również jako OZZ) – z których najbardziej znaną jest ZAIKS – pełniąc rolę pośredników między twórcą a podmiotem korzystającym z jego twórczości. Jednocześnie w wyniku rewolucji cyfrowej pojawiły się narzędzia, które realizują tę samą funkcję w całości w ramach relacji komercyjnych bez konieczności angażowania w to dodatkowych podmiotów pośredniczących – chodzi m.in. o serwisy streamingowe.

Zarówno stare, jak i nowe rozwiązania problemu realizacji majątkowych praw autorskich spotykają się z krytyką zarówno ze strony twórców, jak i użytkowników ich dzieł. W przypadku serwisów streamingowych wskazuje się na niewystarczającą kompensację użycia dzieł – do osób identyfikujących ten problem należy m.in. Paul McCartney czy David Byrne, znany producent i muzyk, założyciel kultowego zespołu Talking Heads. Byrne mówił w jednym z wywiadów: „Boom na serwisy streamingowe może i generuje zyski dla wytwórni płytowych i darmową treść dla konsumentów, ale oznacza katastrofę dla artystów z przemysłu kreatywnego”. Z tej przyczyny pojawiają się propozycje, by działalność internetowych platform bądź nośników cyfrowych, które umożliwiają dostęp do tych platform dodatkowo opodatkować, zaś dochody przekazać twórcom za pośrednictwećm tradycyjnych OZZ. Tyle że jednocześnie w przypadku tradycyjnych OZZ wskazuje się m.in. na anachroniczne, czasami arbitralne i niejasne metody egzekwowania uprawnień, które narzucają dodatkowe i nadmierne koszty na podmioty gospodarcze. Można odnieść wrażenie, że i tak jest źle, i tak niedobrze.

Ale czy naprawdę między OZZ a światem cyfrowej dystrybucji twórczości musi istnieć konflikt?

Warsaw Enterprise Institute zachęca do debaty na ten temat. Uważamy, że – w oparciu o nowe technologie, ale też przy udziale OZZ – można wypracować zupełnie nowe metody realizowania autorskich praw majątkowych, lepiej odpowiadające wyzwaniom XXI w. Podkreślić należy także, że choć era cyfrowa stawia przed nami wyzwanie dystrybucyjne (jeśli chodzi o dochód twórców nowych dzieł, czy to muzycznych, filmowych, graficznych, czy książkowych) to przyniosła nam niebywały urodzaj ze względu na obniżenie kosztów zarówno produkcji nowej twórczości, jak i jej promocji. To jest ta druga strona medalu, o której nie można zapominać.

Rolą niniejszego raportu jest zwrócenie uwagi na kwestie zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi w dzisiejszej, dynamicznie rozwijającej się rzeczywistości technologicznej, w kontekście interesów przedsiębiorców i użytkowników oraz zachęcenie do podjęcia dyskusji w celu ulepszenia aktualnie istniejącego lub stworzenia nowego systemu pobierania i rozliczeń wynagrodzenia należnego twórcom.

Postulaty, które WEI chciałby poddać pod dyskusję to:

1. Reforma systemu zarządzania majątkowymi prawami autorskimi w oparciu o nowe technologie dążąca do zautomatyzowania tego procesu.

2. Stworzenie zespołów roboczych, składających się z przedstawicieli twórców, OZZ, platform internetowych oraz przedstawicieli administracji publicznej.

3. Aktywna rola OZZ we wdrażaniu i funkcjonowaniu nowego systemu zarządzania majątkowymi prawami autorskimi.

OZZ pełnią ważną funkcję w ochronie praw własności intelektualnej. Ich działalność powinna stanowić istotne wsparcie dla społeczeństwa poprzez umożliwianie użytkownikom korzystania z twórczego dorobku z jednej strony, a z drugiej – z korzystania z wynagrodzenia należnego twórcom.

Z działalnością tą wiążą się jednak regulacje prawne i stosowana praktyka, które napotykają na silną krytykę. Dla użytkowników działania OZZ (w szczególności w zakresie sposobu i wysokości naliczania tantiem) są problematyczne, niekiedy niezrozumiałe i odbierane jako niesprawiedliwe. Z perspektywy autorów zwraca się uwagę na gromadzone przez OZZ środki w kontekście niejasności co do sposobu ich rozliczania. Ponadto poddaje się pod dyskusję zakres uprawnień OZZ i stawia pytanie o to, czy nie jest on zbyt szeroki. Sprzeciw budzi więc dalsze utrzymywanie stanu rzeczy, który jest tak często krytykowany przez osoby zmuszone do funkcjonowania w jego ramach.

W system zarządzania prawami autorskimi powinna zostać możliwie jak najbardziej zaangażowana technologia. Pobieranie opłat wymaga prawidłowego zidentyfikowania czasu i miejsca korzystania z utworu. Rozliczanie wymaga odnalezienia autora i przekazania mu wyliczonych wcześniej tantiem.

Wydaje się, że dzisiejsza technologia pozwoliłaby przynajmniej w części zastąpić tradycyjne metody postępowania, usprawnić i przyspieszyć cały proces. Być może pozwoliłaby też twórcom w sposób prosty i bezpośredni rozporządzać ich prawami lub wyłączać ich twórczość tam, gdzie to możliwe, z zakresu zbiorowego zarządu.

System zarządzania prawami autorskimi wymaga gruntownych zmian, a nie jedynie kosmetycznych poprawek. Nowy system powinien zostać skonstruowany tak, aby więcej nie pojawiało się pytanie, w czyim interesie działa i czy na pewno jest sprawiedliwy.

Zmiany w prawie i realizacja tego prawa przy użyciu nowych technologii powinny zmierzać w kierunku takiego uregulowania kwestii zarządzania prawami autorskimi, aby sposób ich regulacji i funkcjonowania systemu dystrybucji twórczości i rozliczania za korzystanie z niej stanowił rzeczywiste wsparcie dla twórców.

Nowy system powinien możliwie łatwo adaptować się do zmieniających się warunków cyfrowych i odpowiadać na potrzeby kolejnych pokoleń użytkowników.

Zmiany w zakresie działalności zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi leżą w zakresie możliwości ustawodawcy. Wymagają one jednak wcześniejszej poważnej debaty, opartej o pogłębioną analizę sytuacji oraz możliwości, jakie niesie ze sobą wykorzystanie nowych technologii.

Stronami tej debaty powinni być zarówno uprawnieni, jak również przedsiębiorcy i inne osoby zobowiązane do rozliczeń opłat z tytułu korzystania z przedmiotów praw autorskich i pokrewnych. Stronami tej debaty powinni być również użytkownicy w ramach globalnej internetowej sieci, którzy chcą w sposób możliwie nieograniczony korzystać z twórczego dorobku ludzkości, oraz twórcy technologii, którzy mogliby wypowiedzieć się na temat możliwych i dostępnych rozwiązań technologicznych. Stronami tej debaty powinni być wreszcie przedstawiciele OZZ jako organizacje z najdłuższym stażem i doświadczeniem w obszarze zarządzania prawami.

Warsaw Enterprise Institute postuluje podjęcie dyskusji wierząc, że przy wspólnym zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych możliwe jest wypracowanie satysfakcjonującego projektu z konkretnymi rozwiązaniami.

Pełna treść raportu dostępna tutaj:

https://wei.org.pl/wp-content/uploads/2022/04/Majatkowe-prawa-autorskie-w-XXI-w..pdf

Treści zawarte w artykule pochodzą ze strony:

https://wei.org.pl/wp-content/uploads/2022/04/Majatkowe-prawa-autorskie-w-XXI-w..pdf

Redakcja artykułu – Fundacja Legalna Kultura

Grafika główna – Fundacja Legalna Kultura