NARUSZENIA PRAW AUTORSKICH W INTERNECIE NA TERENIE UNII EUROPEJSKIEJ.

MUZYKA, KINO I TELEWIZJA (2017-2020); CZYNNIKI I TENDENCJE

EUIPO (European Union Intellectual Property Office) 

Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej

O BADANIU

W grudniu 2021 roku EUIPO – Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej opublikował raport dotyczący naruszania praw autorskich w internecie na terenie UE, opracowany przez zespół ekonomistów w składzie: Francisco García-Valero, Michał Kazimierczak, Carolina Arias Burgos i Nathan Wajsman.

Raport EUIPO analizuje konsumpcję treści naruszających prawa autorskie w 27 państwach członkowskich UE i Wielkiej Brytanii w odniesieniu do programów telewizyjnych, muzyki i filmów przy użyciu różnych metod dostępu do komputerów stacjonarnych i mobilnych, w tym przesyłania strumieniowego, pobierania, torrentów i oprogramowania do zgrywania plików. Jest to aktualizacja pierwszego takiego raportu, opublikowanego w 2019 roku.

W niniejszym raporcie przeanalizowano wykorzystywanie treści naruszających prawa autorskie w państwach członkowskich UE oraz w Wielkiej Brytanii (Wielka Brytania została uwzględniona w badaniu, ponieważ była państwem członkowskim Unii Europejskiej przez większość okresu objętego raportem i była ujęta w poprzednim raporcie, obejmującym lata 2017-2018) w odniesieniu do programów telewizyjnych, muzyki i filmów, przy użyciu różnych metod dostępu przez komputery stacjonarne i urządzenia przenośne, w tym przez transmisje strumieniowe, pobieranie danych, torrenty i oprogramowanie do zgrywania plików. Raport składa się z dwóch części – opisowej analizy tendencji w zakresie wykorzystywania treści naruszających prawo oraz analizy ekonometrycznej czynników wpływających na różnice w poziomie piractwa w państwach członkowskich UE.

Podstawą analizy jest obszerny zestaw danych na temat dostępu do stron internetowych oferujących pirackie utwory muzyczne, filmy i programy telewizyjne we wszystkich 28 państwach członkowskich w okresie od stycznia 2017 r. do września 2020 r. Zbiór obejmuje 240 920 zagregowanych danych odnoszących się do 133 miliardów wejść.

Analiza ekonometryczna przedstawiona w raporcie ma na celu wyjaśnienie różnic między państwami członkowskimi. W oparciu o analizę istniejącej literatury i dostępnych źródeł danych zbadano szereg czynników, które mogły mieć wpływ na korzystanie z pirackich treści w danym kraju. Wyniki analizy ekonometrycznej są w tym badaniu znacznie obszerniejsze niż w poprzednim badaniu (z 2019 r.). Dostępne dodatkowe dane umożliwiły zastosowanie bardziej zaawansowanych technik statystycznych niż te, które były dostępne podczas wcześniejszego badania.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Główne wnioski

Głównym, pozytywnym wnioskiem płynącym z raportu jest stwierdzenie, że poziom piractwa cyfrowego nadal maleje w odniesieniu do wszystkich rodzajów treści, jak pokazano na wykresie oraz w tabeli poniżej.

Zmiany w dostępie do treści pirackich w ujęciu rocznym; 2017-2020

Tendencje dotyczące piractwa w państwach UE-28, 2017-2020

Z wyjątkiem tymczasowego wzrostu piractwa filmów wiosną 2020 r. tendencja spadkowa utrzymywała się w czasie pandemii COVID-19: poziom piractwa zmniejszył się o 20% w 2018 r., o 6% w 2019 r. i o 34% w 2020 r. (wskaźniki zmian obliczono poprzez porównanie danych liczbowych z grudnia każdego roku z odpowiednimi danymi liczbowymi z roku poprzedniego; ponieważ nie było dostępnych danych za grudzień 2016 r., wskaźnik zmiany za 2017 r. został obliczony poprzez porównanie stycznia 2018 r. ze styczniem 2017 r.).

W latach 2017-2020 dostęp do pirackich treści w UE spadł o połowę. Spadek ten był szczególnie wyraźny w przypadku muzyki, gdzie dostęp do pirackich treści zmniejszył się o 81%. W tym samym okresie piractwo filmów spadło o 68%, a piractwo programów telewizyjnych o 41%.

Piractwo pozostaje jednak poważnym problemem w niektórych państwach członkowskich. Wśród krajów UE zaznaczały się wyraźne różnice. W 2020 r. przeciętny użytkownik internetu w UE uzyskiwał dostęp do treści naruszających prawa autorskie 5,9 razy miesięcznie. Użytkownicy z Łotwy wchodzili na naruszające prawo strony internetowe prawie dwa razy częściej, a użytkownicy z Polski 3,8 razy w miesiącu. W ogólnym ujęciu, wyniki z Austrii, Finlandii, Francji, Niemiec, Włoch, Holandii, Polski, Rumunii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii były poniżej unijnej średniej.

Najczęściej piratowane są treści telewizyjne – w 2020 r. 70% wejść na naruszające prawa autorskie strony internetowe (film stanowił 20%, a muzyka pozostałe 10% dostępu). W przypadku programów telewizyjnych piractwo jest szczególnie powszechne w 3 krajach bałtyckich, przy czym Estonia, Łotwa i Litwa plasują się tutaj ponad dwukrotnie powyżej średniej UE; Łotwa i Litwa znajdują się także w pierwszej trójce państw członkowskich, jeśli chodzi o piractwo muzyczne (razem z Bułgarią). W przypadku filmów najczęściej dostęp do pirackich treści mają internauci w Bułgarii, Grecji i na Słowacji.

Najpopularniejszym rodzajem urządzeń służących do uzyskiwania dostępu do pirackich filmów i telewizji jest komputer stacjonarny, natomiast w przypadku muzyki znacznie częściej wykorzystywane są urządzenia mobilne. W przypadku wszystkich rodzajów treści przesyłanie strumieniowe staje się coraz ważniejsze i odpowiada za większość piractwa filmowego i telewizyjnego. W przypadku muzyki zgrywanie strumieniowe stanowi około połowy wszystkich dostępów do pirackich treści.

Szczególnie interesujący w analizie był rok 2020, ponieważ pandemia COVID-19 spowodowała różnego rodzaju blokady w państwach członkowskich, a wielu obywateli zdecydowało się pozostać w domu – nawet w krajach, w których nie obowiązywała powszechna kwarantanna. Inne badania, na przykład przeprowadzone przez Hadopi we Francji (Baromètre de la consummation de biens culturels dématérialisés, Hadopi 2021), wykazały, że w tym okresie wzrosła zarówno legalna, jak i nielegalna konsumpcja treści cyfrowych. Jednak w niniejszym opracowaniu efekt ten jest widoczny tylko w przypadku filmu – piractwo filmowe znacząco wzrosło w marcu i kwietniu 2020 r., po czym powróciło do trendu spadkowego.

Analiza ekonometryczna miała na celu wyjaśnienie zaobserwowanych w tym badaniu różnic między państwami członkowskimi. Na podstawie przeglądu istniejącej literatury i dostępnych źródeł danych zbadano szereg czynników, które mogą wpływać na konsumpcję pirackich treści w danym kraju. Czynniki te obejmowały zmienne społeczno-ekonomiczne (poziom dochodów, wykształcenie, nierówności, bezrobocie); zmienne demograficzne, takie jak odsetek młodych ludzi w populacji; zmienne związane z cechami danego rynku (w tym jego wielkość, zakres infrastruktury internetowej i liczba legalnych ofert dla różnych rodzajów treści) oraz postawy wobec naruszeń własności intelektualnej, zgodnie z badaniem dotyczącym postrzegania własności intelektualnej, opublikowanym przez EUIPO (European citizens and Intellectual Property. Perception, awareness and behaviour, EUIPO 2020).

Wśród czynników społeczno-ekonomicznych największy wpływ na korzystanie z pirackich treści wydaje się mieć stopień nierówności społecznych i poziom dochodu na mieszkańca: wysoki dochód na mieszkańca i niski stopień nierówności dochodów wiążą się z niższym poziomem nielegalnego korzystania z treści.

Rosnąca społeczna akceptacja piractwa cyfrowego, o czym świadczy badanie postrzegania własności intelektualnej, także wiąże się z rosnącym poziomem korzystania z pirackich treści. W państwach o podobnym poziomie dochodów i nierówności społecznych piractwo nasila się tam, gdzie przeważająca część społeczeństwa uważa piractwo za dopuszczalną opcję w przypadku braku legalnej oferty (jak wynika z badania postrzegania własności intelektualnej), zwłaszcza w przypadku piractwa muzyki.

W przeciwieństwie do badania z 2019 r. dostępność legalnych ofert i świadomość obywateli na temat tych ofert ograniczyły piractwo. Ważne jest tutaj wsparcie ze strony EUIPO i jego wysiłki na rzecz podnoszenia świadomości internautów (portal AGORATEKA, dający dostęp do baz legalnych źródeł w krajach UE https://agorateka.eu/. Świadomość istnienia legalnej oferty (jak wynika z badania postrzegania własności intelektualnej) wpływa na zmniejszenie korzystania z pirackich treści. Podobnie liczba legalnych platform z filmami i kanałami telewizyjnymi również wpływa na zmniejszenie konsumpcji pirackich treści (tego zjawiska nie można było zbadać w przypadku muzyki, ponieważ w obserwowanym okresie liczba platform w prawie wszystkich krajach nie zmieniała się).

Ponadto istnieje pozytywna korelacja między odsetkiem młodych ludzi (w wieku od 15 do 24 lat) w populacji danego kraju a stopniem piractwa filmów.

Ograniczenia i kierunki dalszych badań

Różne badania wskazują na zmienne społeczno-ekonomiczne, świadomość i postawy konsumentów oraz siłę egzekwowania prawa jako istotne czynniki konsumpcji pirackich treści (a także innych rodzajów naruszeń praw własności intelektualnej). Dlatego kolejnym czynnikiem, który zasługuje na dalsze zbadanie, jest wskaźnik siły egzekwowania praw autorskich w różnych państwach członkowskich. Wskaźnik ten nie został uwzględniony w niniejszej analizie, ale w przyszłych badaniach należy podjąć starania, aby skonstruować ten miernik w oparciu o obiektywne dane z wiarygodnych źródeł, tak aby wszystkie istotne czynniki mogły zostać uwzględnione w badaniu.

Raport EUIPO koncentruje się na łącznych poziomach piractwa w trzech głównych kategoriach treści: muzyka, film i telewizja, zapewniając tym samym wgląd w to zjawisko. Gdyby jednak dostępne były szczegółowe dane dotyczące konsumpcji określonych rodzajów treści telewizyjnych (takich jak np. sport na żywo), można by przeprowadzić analizę wpływu tego rodzaju piractwa na właścicieli praw.

Ponadto, chociaż intuicyjnie ważna jest dostępność legalnych ofert, ich koszt w stosunku do dochodu (wskazujący na przystępność cenową dla przeciętnego konsumenta) jest również istotny. Niestety, autorzy tego raportu nie mieli dostępu do takich danych. Połączenie danych dotyczących dostępności legalnych ofert, znajomości tych ofert i ich względnego kosztu mogłoby pomóc w bardziej szczegółowym wyjaśnieniu ich wpływu na konsumpcję pirackich treści.

Zależność między legalną podażą/konsumpcją a piractwem zasługuje na dalsze badania z wykorzystaniem (najlepiej miesięcznych) danych, dotyczących subskrypcji platform wideo. Dane dotyczące dostępu do legalnych treści o podobnym poziomie szczegółowości jak dane dotyczące piractwa pomogłyby wyjaśnić tendencje, obserwowane podczas kwarantanny związanej z COVID.

Wreszcie, jednym z ważnych rodzajów treści, nieuwzględnionych w tym badaniu, jest sport na żywo. Z innych badań (np. Hadopi) oraz według przedstawicieli sektora ten rodzaj piractwa narasta i prowadzi do dużych strat dla właścicieli praw. Wyzwaniem jest znalezienie wiarygodnego źródła danych do badania tego zjawiska.

POLSKA NA TLE PAŃSTW UE

Całkowita liczba platform wideo w UE wzrosła prawie czterokrotnie – z 937 do 3 657 w latach 2018-2020. W 2018 r. średnia liczba platform w Unii Europejskiej wynosiła 35, ale z dużymi różnicami między państwami członkowskimi. Do 2020 r. średnia liczba wynosiła 135, podczas gdy różnice między krajami zmniejszyły się. W Polsce liczba ta w ciągu 2 lat wzrosła o 82 platformy – z 63 (2018) do 145 (2020) .  Z kolei całkowita liczba kanałów telewizyjnych w UE wzrosła o 5 % w latach 2018–2020, z 37 231 do 39 160. W Polsce liczba ta w ciągu 2 lat wzrosła o 70 kanałów – z 1331 (2018) do 1401 (2020). Całkowita liczba platform muzycznych w UE nieznacznie spadła w latach 2018–2020. W Polsce liczba ta w ciągu 2 lat zmalała o 4 platformy – z 23 (2018) do 19 (2020) .

Podsumowując, w ciągu ostatnich 3 lat nastąpił silny wzrost internetowych platform wideo, nieznaczny wzrost i tak już dużej liczby kanałów telewizyjnych przy stabilnej sytuacji platform muzycznych, gdzie model biznesowy wydaje się bardziej skonsolidowany.

Z raportu EUIPO wynika, że Polska jest jednym z krajów członkowskich UE, w których w badanym przedziale czasowym najszybciej zmniejszało się piractwo w internecie. 

Aby porównać dane między krajami, należy znormalizować liczbę wejść na strony, uwzględniając różne rozmiary populacji. W badaniu do tej normalizacji wykorzystano liczbę „zwykłych użytkowników internetu” ze stycznia 2020 r., podaną przez Eurostat. W całej Unii Europejskiej internauci, naruszający prawa autorskie, stanowili 86% populacji w wieku od 16 do 74 lat, natomiast w Polsce – 81%.

Piractwo ogółem według kraju i rodzaju treści, średnia wartość w 2020 r.

Polska, Niemcy i Finlandia znajdują się  w czołówce krajów UE z najniższymi wskaźnikami piractwa –  odpowiednio 3,8, 4,0 i 4,8 dostępu na użytkownika miesięcznie. Poniżej średniej UE, wynoszącej 5,9, plasują się jeszcze tylko Hiszpania, Włochy, Austria i Rumunia.

Piractwo filmowe według kraju i typu dostępu, 2020

Powyższy wykres przedstawia piractwo filmowe według krajów w 2020 r. Średnia UE to 1,2 dostępu do stron, związanych z piractwem filmowym, na użytkownika internetu miesięcznie. Najlepiej w tym względzie wypada Polska – 0,3. Natomiast Belgia, Bułgaria, Czechy, Grecja, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Cypr, Malta, Rumunia i Słowacja plasują się powyżej średniej UE pod względem piractwa filmowego.

Piractwo telewizyjne według kraju i typu dostępu, 2020 r.

Jak widań na wykresie, polscy internauci uzyskują dostęp do nielegalnych treści telewizyjnych 2,9 razy w miesiącu. Tylko w sześciu krajach (Niemcy, Włochy, Grecja, Hiszpania, Polska i Rumunia) poziom piractwa telewizyjnego jest poniżej średniej UE wynoszącej, 4,1 dostępu na użytkownika internetu miesięcznie.

Piractwo muzyczne według kraju i typu dostępu, 2020

Z wykresu wynika, że średnia dla UE wynosi 0,6, a jedynie dziewięć państw członkowskich plasuje się poniżej tej średniej: Dania, Niemcy, Irlandia, Włochy, Austria, Polska, Rumunia, Finlandia i Szwecja.

Jeśli chodzi o ewolucję piractwa w badanym przedziale czasowym, całościowy obraz dla Polski przedstawia się następująco:

Dane z raportu EUIPO pokazują jednoznacznie, że Polska bardzo dobrze radzi sobie ze zwalczaniem internetowego piractwa, plasując się w czołówce państw członkowskich UE z największym spadkiem z tym zakresie.

Pełna treść raportu, dostępna w języku angielskim: 
https://euipo.europa.eu/tunnel-web/secure/webdav/guest/document_library/observatory/documents/quantification-of-ipr-infringement/online-copyright-infringement-in-eu/online_copyright_infringement_in_eu_en.pdf

Treści zawarte w artykule pochodzą ze stron:
https://euipo.europa.eu/tunnel-web/secure/webdav/guest/document_library/observatory/documents/reports/online-copyright-infringement-in-eu/2021_online-copyright-infringement-in-eu_execsum_pl.pdf

https://euipo.europa.eu/tunnel-web/secure/webdav/guest/document_library/observatory/documents/quantification-of-ipr-infringement/online-copyright-infringement-in-eu/online_copyright_infringement_in_eu_en.pdf

Redakcja artykułu – Fundacja Legalna Kultura

Fragmenty w języku angielskim – tłumaczenie własne

Grafika główna – Freepik