Deloitte na zlecenie EUIPO (European Union Intellectual Property Office) 

Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej

O BADANIU

Niniejszy raport przedstawia wyniki badania z 2020 r., zatytułowanego European Citizens and Intellectual Property: Perception, Awareness and Behaviour (analiza postrzegania własności intelektualnej). Jego nadrzędnym celem jest zebranie wiedzy na temat stosunku Europejczyków do kwestii własności intelektualnej (IP), stopnia, w jakim respektują prawa z nią związane, oraz przekonań, jakie mają na ten temat. W szczególności badanie służy jako narzędzie monitorowania opinii publicznej w odniesieniu do:

1) ogólnej wiedzy o IP i jej postrzegania;

2) świadomości wartości IP i szkody spowodowanej naruszeniem związanych z nią praw;

3) podrabianych towarów i pirackich treści internetowych oraz powodów ich zakupu czy też korzystania z nich (lub nierobienia tego);

4) dostępności i jakości legalnych ofert kontentu zamieszczanego online w Unii Europejskiej i na poziomie krajowym.

Głównym narzędziem badawczym jest kwestionariusz ankiety, za pomocą którego przeprowadzono sondaż na ogólnej populacji w wieku 15 lat i więcej w 27 państwach członkowskich UE. Kluczowym celem badania jest odkrycie trendów i dokonanie analizy porównawczej z danymi z lat 2013 i 2017 zebranymi  w ramach analogicznych badań, podkreślającej różnice i podobieństwa z poprzednimi latami. Dlatego istniejący kwestionariusz ankiety został gruntownie przeanalizowany i wprowadzono do niego zmiany i uzupełnienia, aby zapewnić aktualność badania, a także uchwycić nowe zjawiska związane z IP i naruszeniem własności intelektualnej.

Analiza obejmuje również przegląd literatury podobnych badań przeprowadzonych od 2017 r. w celu zidentyfikowania zmian w wiedzy, postrzeganiu i opiniach. Przegląd literatury pomógł w opracowaniu kwestionariusza i służy do wzbogacenia oraz kontekstualizacji wyników ankiety.

Metodologia badania

Badanie zostało przeprowadzone w 27 państwach członkowskich UE w okresie od 1 czerwca do 6 lipca 2020 r. Populacja docelowa obejmowała wszystkich mieszkańców w wieku 15 lat i więcej. W sumie przeprowadzono 25 636 wywiadów we wszystkich 27 krajach. Co najmniej 1000 wywiadów przeprowadzono w 24 z 27 badanych krajów. Na Cyprze, w Luksemburgu i na Malcie przeprowadzono wywiady z co najmniej 500 respondentami.

Badanie zrealizowano za pomocą techniki wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI). W każdym kraju została sporządzona losowa próba (reprezentatywna dla populacji krajowej w wieku 15 lat i więcej).

Aby zapewnić jednolite podejście w różnych krajach i zminimalizować potencjalne błędy, przygotowywanie kwestionariuszy  i analiza danych zostały całkowicie scentralizowane. Ponadto wyniki na poziomie UE były ważone na podstawie liczby ludności krajów. Należy zauważyć, że wyniki badań z 2013 i 2017 roku dla tego samego badania zostały przeważone, aby wykluczyć wyniki z Wielkiej Brytanii (UK), która nie została uwzględniona w analizie z 2020 r.

Wartości procentowe w tym raporcie są podane bez miejsc po przecinku, a ponieważ są one zaokrąglane w górę, mogą nie sumować się dokładnie do 100%. Słupki na wykresach uwzględniają ułamki dziesiętne, co wyjaśnia niewielkie różnice w długości słupków pokazujących ten sam procent.

Podgrupy populacji, które zostały uwzględnione domyślnie w analizie, dotyczą cech społeczno-demograficznych: płci, wieku, poziomu wykształcenia, statusu zawodowego, poziomu urbanizacji i wielkości gospodarstwa domowego.

Zbieranie danych do ankiety jest w pełni zgodne z Ogólnym Rozporządzeniem o Ochronie Danych (RODO). Dane osobowe są oznaczone gwiazdką dla wszystkich użytkowników systemu niezwiązanych bezpośrednio z kontrolą jakości. Po 6 miesiącach od zakończenia projektu wszystkie informacje umożliwiające identyfikację osoby, znajdujące się w systemie, zostaną usunięte. Wszystkie dane są przechowywane w UE na bezpiecznych serwerach.

Przegląd literatury

W ramach badania dokonano przeglądu literatury, skupiając się na ankietach dotyczących zagadnień związanych z własnością intelektualną, opublikowanych od 2017 r. Jego celem było wykorzystanie istniejącego zbioru danych i zidentyfikowanie trendów w zakresie wiedzy/postrzegania/opinii na temat własności intelektualnej. Przegląd literatury został wykorzystany zarówno przy modyfikacji kwestionariusza ankiety, jak i do kontekstualizacji jego wyników na etapie analizy.

WYNIKI BADANIA

Podobnie jak w poprzednich edycjach, obejmujące wszystkie państwa członkowskie UE badanie z 2020 r. potwierdza, że zdecydowana większość obywateli zgadza się, iż ważne jest, aby ci, którzy inwestują czas i pieniądze w innowację, mieli zapewnioną ochronę swoich praw i otrzymywali wynagrodzenie za swoją pracę.

Szczególnie widoczny jest wzrost szacunku dla artystów i szeroko rozumianych twórców. Ponadto respondenci coraz częściej mówią, że lepiej rozumieją prawa własności intelektualnej, co jest bardzo istotne, zważywszy że osoby, które rozumieją te prawa, rzadziej celowo je naruszają.

W badaniu odnotowano niewielki spadek z 7% do 5% w przypadku celowego zakupu podróbek oraz z 10% do 8% w przypadku zamierzonego piractwa. Młodzi ludzie nadal stanowią największą grupę, która kupuje podróbki i korzysta nielegalnie z kontentu dostępnego w internecie, co pokazuje, że jest tu jeszcze wiele do zrobienia. Jednocześnie nadal rośnie tendencja postrzegania zakupu podróbek jako szkodliwego dla wizerunku – z 12% do 17% w obecnym badaniu.

Badanie nie wyjaśnia, dlaczego podróbki są obecnie postrzegane bardziej negatywnie, trend ten prawdopodobnie zostanie jednak jeszcze wzmocniony przez sprzeciw opinii publicznej wobec podróbek leków i środków ochrony osobistej podczas kryzysu Covid-19.

Jeśli chodzi o pobieranie treści, internauci są teraz bardziej skłonni płacić za legalny kontent, zwłaszcza jeśli jest on udostępniany w rozsądnej cenie. W części zmiana ta może być związana ze wzrostem dostępności legalnych źródeł. Ludzie płacą więcej za legalne treści, ponieważ poprawia się ich jakość i różnorodność. Coraz częściej sprawdzają też, czy witryny, z których korzystają, są legalne czy nie.

Zmiany te oraz ich przyczyny zasługują na dokładne zbadanie, a niniejszy zaktualizowany raport pozostaje ważnym źródłem informacji zarówno dla badaczy i specjalistów w dziedzinie własności intelektualnej, jak i dla decydentów.

Szczegółowa analiza pomoże zainteresowanym stronom na szczeblu krajowym w zwalczaniu przestępczości w zakresie własności intelektualnej i zapewni punkt odniesienia dla przyszłych strategii podnoszenia świadomości społecznej – dla EUIPO i ogólnie dla Unii Europejskiej.

W ramach prezentowanego badania przeprowadzono łącznie 25 636 wywiadów z mieszkańcami UE w wieku 15 lat i więcej. Kwestionariusz był w dużej mierze podobny do narzędzia wykorzystanego w poprzednim badania, aby umożliwić uzyskanie porównywalnych wyników. Wprowadzono w nim pewne modyfikacje w celu dalszego zbadania związków między percepcją a zachowaniem.

Poziom rozumienia pojęcia własności intelektualnej jest wysoki. Osoby, które nie naruszają praw własności intelektualnej, częściej mają bardzo/raczej dobre rozumienie konceptu IP niż ci, którzy prawa te łamią.

Subiektywne rozumienie pojęcia własności intelektualnej pozostaje na wysokim poziomie i wynosi 80% (wzrost o 2 punkty procentowe w porównaniu z badaniem z 2017 r.), chociaż znacznie różni się ono w poszczególnych krajach. Podobnie jak w dwóch poprzednich badaniach, najmłodsi respondenci wykazują mniej subiektywne rozumienie IP w porównaniu ze starszymi grupami wiekowymi (71%).

Świadomość własności intelektualnej jest znacznie poniżej średniej wśród osób, które celowo kupiły podrabiane towary (70%) lub uzyskały zamierzony dostęp do pirackich treści online (73%), co sugeruje, że osoby o niskim poziomie wiedzy na temat własności intelektualnej są bardziej skłonne ją naruszać.

Rozumienie pojęcia własności intelektualnej i jej naruszenia


 

Niemal powszechnie Europejczycy doceniają wartość ochrony własności intelektualnej (tak jak miało to miejsce w 2017 r.), chociaż niewielu respondentów widzi korzyści z tego tytułu dla ludzi takich jak oni. Podczas gdy ochrona własności intelektualnej może być postrzegana jako korzystna przede wszystkim dla znanych artystów-wykonawców i dużych firm, podwoiła się liczba osób, które uważają, że najwięcej korzyści przynosi ona twórcom treści artystycznych.

Wartość ochrony własności intelektualnej jest doceniana w całej Europie. Respondenci zgadzają się (98%), że ważne jest, aby wynalazcy, twórcy i artyści mogli chronić swoje prawa i otrzymywać wynagrodzenie za swoją pracę (tak jak miało to miejsce w poprzednim badaniu: 97%). Podobnie, pogląd na rolę własności intelektualnej dla stabilności gospodarczej pozostaje niezmienny, przy czym 73% respondentów jest zgodna, że gdyby nie ochrona własności intelektualnej, doszłoby do chaosu gospodarczego.

Chociaż wartość ochrony IP jest powszechnie postrzegana jako wysoka, niewielu Europejczyków (4%) uważa, że z własności intelektualnej czerpią korzyści tzw. zwykli ludzie. Wielu respondentów nadal jest przekonanych, że IP służy głównie „elitom”, takim jak znani artyści i duże firmy – chociaż od czasu ostatniego badania postrzeganie korzyści dużych firm spadło o 9 punktów procentowych.

Co więcej, podwoił się odsetek Europejczyków, którzy uważają, że IP jest najbardziej korzystna dla twórców treści artystycznych – z 10% w 2017 r. do 20% w 2020 r. (chociaż należy podkreślić, że do tego pytania w 2020 r. dodano jeszcze dwie kategorie: „autorzy/pisarze” i „filmowcy”). Jedynie minimalna liczba (2%) uczestników badania uważa, że IP nie przynosi korzyści nikomu.

Kto najbardziej korzysta z ochrony IP?

Większość respondentów uważa, że podróbki mają negatywny wpływ na gospodarkę – zarówno jeśli chodzi o rozwój biznesu, jak i miejsca pracy. Europejczycy są zazwyczaj świadomi negatywnych skutków podrabiania towarów dla gospodarki, zdrowia i bezpieczeństwa. Argument ekonomiczny przeciwko kupowaniu podróbek nadal ma największe znaczenie – 83% badanych w 2020 r. zgodziło się, że kupowanie podróbek rujnuje firmy i miejsca pracy.

Coraz częściej odrzucane są uzasadnienia, które pozwoliłyby na akceptację zakupu podrabianych towarów. Podobnie jak w 2017 roku, większość Europejczyków nie zgadza się z argumentami uzasadniającymi zakup podrobianych towarów. Tylko niewielka mniejszość obywateli UE widzi uzasadnione powody kupowania podrabianych towarów. Na przykład tylko 15% respondentów „całkowicie” lub „zdecydowanie” zgadza się, że kupowanie podrabianych produktów luksusowych jest dopuszczalne. Ta dezaprobata dla kupowania podrabianych towarów wzrosła nieco od czasu ostatniego badania.

Jednak odrzucenie zakupu podróbek nie osiąga tego samego poziomu wśród wszystkich grup demograficznych. Młodzi ludzie (poniżej 24 roku życia) częściej zgadzają się z uzasadnieniami zakupu podrabianych towarów. 30% spośród nich „zgadza/skłonna byłaby zgodzić się”, że dopuszczalne jest kupowanie podrabianych produktów luksusowych – to dwukrotnie więcej niż wynosi średnia dla całej populacji UE. 37% tej grupy demograficznej (w porównaniu z 24% wszystkich ankietowanych osób) uważa, że akceptowalne jest kupowanie podróbek, gdy cena oryginalnego produktu jest zbyt wysoka.

Niewielu uczestników badania przyznaje się do celowego kupowania podrabianych towarów, (podobnie jak w 2013 r.). Ci, którzy kupują podróbki, znacznie częściej zgadzają się z twierdzeniami, które uzasadniają takie działanie jako akceptowalne.

Deklarowany zakup towarów podrabianych ma niski współczynnik. Odsetek Europejczyków, którzy przyznają się do celowego zakupu podróbek towarów w ciągu ostatnich 12 miesięcy nieznacznie spadł – z 7 proc. w 2017 r. do 5 proc. w 2020 r. (co zbliża go bardziej do liczby z 2013 r.: 4%).

Podobnie jak w poprzednim badaniu, osoby młodsze częściej przyznają się do celowego zakupu podróbek (10% respondentów w wieku od 15 do 24 lat, czyli dwukrotnie więcej, niż wynosi europejska średnia).

Kupowanie podróbek i uzyskiwanie dostępu do pirackich treści online są ze sobą powiązane; 30% osób, które w sposób zamierzony uzyskały dostęp do pirackich treści online, kupiło podrobione towary.

Celowy zakup podróbek

Ci, którzy przyznają się do celowego kupowania podróbek, prawdopodobnie wskażą, że jest to uzasadnione. Dwie trzecie (64%) osób, które twierdzą, że celowo kupiły podróbki, uważa, że jest to dopuszczalne, gdy cena oryginalnego i autentycznego produktu jest zbyt wysoka. Tylko nieco mniej (58%) osób, które kupiły podrobione towary celowo, jest przekonanych, że jest to dopuszczalne, gdy oryginalny produkt nie jest (lub jeszcze nie jest) dostępny w ich miejscu zamieszkania.

Respondenci uczestniczący w ostatnim badaniu znacznie rzadziej zastanawiali się, czy to, co kupili, było oryginalnym produktem czy podróbką. Zakup podrobionych towarów w wyniku wprowadzenia w błąd również pozostaje na niskim poziomie.

Jedna trzecia Europejczyków (33%) zastanawiała się w ciągu ostatnich 12 miesięcy, czy kupiony przez nich produkt jest oryginalny czy nie (spadek w porównaniu z 37% w 2017 r.).  Około 1 na 10 respondentów (9%) został wprowadzony w błąd, w wyniku czego w poprzednim roku kupił podrabiany towar – dana ta jest dość stabilna od 2017 r. (-1 punkt procentowy). Zauważalna jest nadreprezentacja młodych ludzi wśród tych, którzy kupili podróbki z powodu wprowadzenia ich w błąd – 12% w porównaniu ze średnią 9%.

Koszt jest ważny, ale stracił na znaczeniu jako powód do zaprzestania kupowania podróbek. Uszczerbek na reputacji jest silniejszym środkiem odstraszającym w porównaniu z poprzednim badaniem.

Dostępność przystępnych cenowo oryginalnych produktów pozostaje głównym powodem, dla którego konsumenci podrabianych towarów zaprzestaliby tego rodzaju zakupów; około połowa (52%) kupujących podróbki twierdzi, że dzięki temu zrezygnowaliby z ich kupowania. W porównaniu z 2017 r. dostępność niedrogich produktów jest obecnie, w wartościach bezwzględnych, mniej ważnym czynnikiem powstrzymującym ludzi przed zakupem podrabianych towarów (-10 punktów procentowych), choć nadal pozostaje najważniejszą motywacją. Tak jest w przypadku grup społeczno-demograficznych. Ryzyko kary jest istotnym powodem skłaniającym młodych ludzi do zaprzestania kupowania podróbek – twierdzi tak 46% osób w wieku od 15 do 24 lat, które kupiły podrabiane towary.

Szkodom wizerunkowym uczestnicy badania przypisują znaczenie częściej niż w 2017 r. – wskazuje na nią więcej respondentów (17%; + 5 punktów procentowych), którzy celowo kupili podróbki; twierdzą oni, że uszczerbek na reputacji skutecznie zniechęciłby ich do zakupu podrabianych towarów.

Przystępność cenowa jest również powodem decyzji o niekupowaniu podróbek. Jednak ci, którzy celowo nie kupują podrabianych towarów, kierują się częściej zrozumieniem szkód wyrządzonych producentom, rynkowi pracy i gospodarce w porównaniu z tymi, którzy je kupili.

W obecnym badaniu po raz pierwszy osoby, które odpowiedziały, że nie kupowały celowo podrabianych towarów w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zostały zapytane o główne powody, dla których tego nie robiły. Dostępność przystępnych cenowo oryginalnych produktów jest głównym powodem, dla którego nie kupują podrabianych towarów. Jednak w porównaniu z osobami celowo kupującymi podróbki, badani, którzy tego nie zrobili, znacznie częściej podjęli taką decyzję, ponieważ rozumieją szkody wyrządzone producentom, rynkowi pracy i gospodarce. Sugeruje to, że z kupowaniem podrabianych towarów związana jest świadomość negatywnych skutków takiego działania.

Złe osobiste doświadczenia łączące się z kupowaniem podróbek wydają się mieć wpływ na młodych ludzi. Badani z tej grupy, którzy nie kupowali celowo podrabianych towarów w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zwykle unikali podróbek, ponieważ mieli złe osobiste doświadczenia z kupowaniem ich w przeszłości – zgłosiło to 31% osób w wieku od 15 do 24 lat (w porównaniu do 23% wszystkich respondentów).

Akceptacja korzystania z nielegalnych źródeł w celu uzyskania dostępu do treści cyfrowych do użytku osobistego drastycznie spada, podczas gdy odsetek osób, które uważają, że jest to dopuszczalne, jeśli nie ma legalnej alternatywy, utrzymuje się na stałym poziomie.

Dostęp do pirackich treści online jest coraz mniej akceptowalny. Po niewielkim spadku w 2017 r. w niniejszym badaniu odnotowuje się ogólny spadek o 15 punktów procentowych od 2013 r. wśród respondentów, którzy uważają, że nielegalne pozyskiwanie treści internetowych na użytek własny jest dopuszczalne. Jednocześnie 28% twierdzi, że pozyskiwanie treści online z nielegalnych źródeł jest dopuszczalne, jeśli nie ma dostępnej legalnej alternatywy.

Stosunek do pirackich treści online

Bez względu na rodzaj treści dostępnych online, świadomość istnienia legalnych ofert jest znacznie wyższa w 2020 roku w porównaniu z badaniem sprzed 3 lat.

Ponad dwie trzecie Europejczyków zdaje sobie sprawę z dostępności legalnych ofert w odniesieniu do trzech kategorii treści online: filmów, muzyki i seriali telewizyjnych. Młodsze grupy demograficzne są najbardziej świadome istnienia legalnych ofert związanych z muzyką, filmami, serialami oraz grami wideo.

Preferencja wyboru legalnych źródeł wciąż rośnie, gdy takie opcje są dostępne. Co więcej, zarówno jakość, jak i różnorodność treści oferowanych przez legalne serwisy jest coraz częściej postrzegana jako lepsza niż w przypadku źródeł nielegalnych.

Europejczycy wyraźnie preferują legalne treści online, jeśli są dostępne w rozsądnej cenie. Zdecydowana większość (89%) badanych deklaruje: „całkowicie się zgadzam” lub „zdecydowanie się zgadzam” ze stwierdzeniem: „Ilekroć istnieje przystępna cenowo legalna alternatywa, wolę uzyskiwać dostęp/pobierać/przesyłać strumieniowo treści za pośrednictwem autoryzowanych platform i nie uzyskiwać dostępu/pobierać/przesyłać strumieniowo treści nielegalnie”.

Pozytywne są również opinie dotyczące jakości i różnorodności treści oferowanych przez legalne serwisy. Warto zauważyć, że ponad trzy czwarte (76%) respondentów „całkowicie się zgadza” lub „zdecydowanie się zgadza”, że jakość treści oferowanych przez legalne źródła jest lepsza niż tych, które można znaleźć w serwisach nielegalnych. Od czasu pierwszej analizy przeprowadzonej w 2013 r. w obecnym badaniu obserwuje się znaczny wzrost odsetka osób, które zgadzają się, że jakość legalnych źródeł jest lepsza niż nielegalnych.

Odsetek osób preferujących legalne treści online, jeśli są przystępne cenowo, również wzrósł na przestrzeni lat o 9 punktów procentowych. Choć nadal jest to najbardziej przekonująca motywacja do wyboru legalnych źródeł, od 2013 r. wzrost liczby osób zgadzających się z tym stwierdzeniem nie był tak wyraźny, jak wzrost odsetka badanych, którzy przyznają, że jakość (+22 punkty procentowe) i różnorodność (+14 punkty procentowe) treści oferowanych przez legalne serwisy są lepsze niż tych, które można znaleźć w nielegalnych źródłach.

Opinie o legalnych źródłach, trend od 2013 roku

Płacenie za treści internetowe z legalnych źródeł stało się znacznie bardziej powszechne.

Preferencje korzystania z legalnych źródeł treści cyfrowych ilustruje znaczny wzrost odsetka osób, które faktycznie zapłaciły za dostęp do treści z legalnych źródeł online. Ponad 4 na 10 Europejczyków (42%) zapłaciło za dostęp, pobieranie lub przesyłanie strumieniowe treści chronionych prawem autorskim z legalnych serwisów internetowych, co stanowi bardzo znaczny wzrost (+17 punktów procentowych) od 2017 r. W porównaniu z 2013 r. liczba ta uległa podwojeniu (+ 24 pkt.). Wyniki te są zgodne z innymi niedawnymi badaniami, w których zaobserwowano podobny wzrost konsumpcji usług subskrypcji online, co wydaje się być dodatkowo wzmocnione przez pandemię COVID-19.

Płacenie za treści dostępne online z legalnego źródła.

Główną motywacją osób, które deklarują, że nie uzyskały dostępu do cyfrowego kontentu za pośrednictwem nielegalnych usług, jest dostępność przystępnych cenowo treści z legalnych źródeł.

Prawie połowa (48%) osób, które nie korzystały z nielegalnych źródeł treści dostępnych online, nie robiła z tego ze względu na dostępność niedrogich treści z legalnych źródeł. W równym stopniu (48%) kieruje nimi zrozumienie szkód wyrządzonych muzykom, pisarzom, artystom i twórcom w wyniku naruszenia praw własności intelektualnej.

Wzrost korzystania z legalnych źródeł treści cyfrowych nie przełożył się na znaczne ograniczenie korzystania z nielegalnych źródeł, odnotowano jednak niewielki spadek odsetka badanych, którzy przyznają się do korzystania z nielegalnych źródeł internetowych treści.

Około 1 na 10 ankietowanych Europejczyków (8%) przyznał się do celowego korzystania z pirackich treści internetowych w ciągu ostatnich 12 miesięcy (czyli tylko nieznacznie poniżej danych z lat 2017 i 2013: -2 punkty procentowe). Odsetek deklarujących korzystanie z nielegalnych źródeł rośnie wśród młodych grup wiekowych i wśród bardzo aktywnych użytkowników internetu. Co ciekawe, osoby, które celowo uzyskały dostęp do nielegalnych treści online, prawdopodobnie również zapłaciły za nie.

Sugeruje to, że Europejczycy przemieszczają się pomiędzy legalnymi i nielegalnymi źródłami, aby uzyskać dostęp do potrzebnych im treści. Jak wspomniano powyżej, grupy osób uzyskujących dostęp do nielegalnych źródeł treści cyfrowych i tych kupujących podróbki wyraźnie się pokrywają.

Celowy dostęp, pobieranie lub przesyłanie strumieniowo treści z nielegalnych źródeł

Niepewność co do tego, co jest legalnym lub nielegalnym źródłem, utrzymuje się, ale wysiłek wkładany w ustalenie, czy źródła są legalne czy nie, rośnie.

W latach 2013-2017 nastąpił wzrost niepewności dotyczącej tego, co stanowi legalne lub nielegalne źródło, jednak ten trend się zatrzymał. Obecna tendencja wskazuje na stały odsetek (23% w porównaniu do 24% w 2017 r.) respondentów, którzy mają problem z ustaleniem, co stanowi legalną lub nielegalną ofertę.

Wyraźny jest trend wskazujący na wzrost korzystania z legalnych źródeł internetowych i ich preferowania. Towarzyszy temu również wzrost odsetka osób sprawdzających, czy treści internetowe pochodzą z legalnego źródła (z 14% w 2017 r. do 20% w 2020 r.)

W porównaniu z wykorzystywaniem pirackich treści online umieszczanie w internecie treści chronionych prawem autorskim (takich jak muzyka, wideo, film lub serial telewizyjny) w celu udostępnienia ich innym użytkownikom internetu jest mniej powszechne – zaledwie 7% wśród ankietowanych potwierdziło, że robili to w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Jeszcze mniejsza liczba (3%) przyznała, że korzystała z nielegalnych urządzeń do przesyłania strumieniowego w celu uzyskania dostępu do pirackich treści. Mimo to obu tych nielegalnych działań nie można uznać za nieistotne, ponieważ młodzi ludzie chętnie się w nie angażują. Spośród osób w wieku od 15 do 24 lat 15% przesyłało treści chronione prawem autorskim, a 7% korzystało z nielegalnych urządzeń do transmisji strumieniowej.

Dostępność przystępnych cenowo treści pozostaje głównym powodem, dla którego osoby, które korzystają z nielegalnych źródeł, zaprzestają tego procederu – chociaż siła tej motywacji wyraźnie spadła. Argument, że nielegalny kontent przeznaczony jest do użytku osobistego, również stracił na znaczeniu.

Najczęściej wymienianym powodem zaprzestania korzystania z pirackich treści online jest dostępność przystępnych cenowo treści z legalnych źródeł, a następnie ryzyko kary i lepsze zrozumienie szkód wyrządzonych twórcom. Jednak od 2017 r. znacznie spadł odsetek osób wskazujących, że dostępność przystępnych cenowo treści z legalnych źródeł skłoniłaby je do zaprzestania korzystania z pirackich treści (-12 punktów procentowych).

Co sprawiłoby, że ludzie przestaliby korzystać z pirackich treści online?

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Głównym celem badania było zrozumienie postaw i zachowań związanych z podrabianiem i piractwem oraz zdobycie informacji na temat wiedzy i postaw społecznych wobec własności intelektualnej, a także ogólnych zachowań w sieci i konsumpcji treści tam zamieszczanych.

Własność intelektualna – Świadomość i opinie

Czy obywatele UE są świadomi, czym jest własność intelektualna i jakie korzyści płyną z tego tytułu dla społeczeństwa i dla nich samych? Na pierwszy rzut oka odpowiedź jest twierdząca. Subiektywne lub „zadeklarowane” rozumienie własności intelektualnej przez badanych pozostaje na wysokim poziomie i wynosi 80% (+2 punkty procentowe w porównaniu z 2017 r.). Wielu Europejczyków dostrzega potencjalne korzyści płynące z własności intelektualnej dla społeczeństwa. Prawie wszyscy (98%) „całkowicie się zgadzają” lub „zdecydowanie się zgadzają”, że ważne jest, aby wynalazcy, twórcy i artyści-wykonawcy mogli chronić swoje prawa i otrzymywać wynagrodzenie za swoją pracę. Tylko nieco mniejszy odsetek (90%) uważa, że IP przyczynia się do poprawy i zagwarantowania jakości produktów i usług.

Ważna dla badania konkluzja mówi, że subiektywna świadomość własności intelektualnej jest znacznie poniżej średniej wśród tych ankietowanych, którzy kupili podrabiane towary (70%) lub celowo uzyskali dostęp do pirackich treści online (73%). Sugeruje to, że osoby, które nie rozumieją kwestii własności intelektualnej, częściej ją naruszają, co wskazuje na potencjalne korzyści z promowania świadomości własności intelektualnej wśród społeczeństwa. Wciąż jest tu miejsce na poprawę, ponieważ IP pozostaje dla wielu Europejczyków tematem niejednoznacznym (podobnie deklarowano w poprzednich badaniach dotyczących postrzegania IP). Niewielu badanych (4%, - 1 punkt procentowy w porównaniu z 2017 r.) wymienia konsumentów takich jak oni sami wśród tych, którzy czerpią korzyści z własności intelektualnej. O wiele więcej (21%) nadal uważa, że z własności intelektualnej korzysta głównie „elita”, na przykład znani wykonawcy (tyle samo badanych, co w 2017 roku).

Niemniej jednak w badaniu można zaobserwować pozytywne trendy. Odsetek Europejczyków, którzy uważają, że IP przynosi najwięcej korzyści twórcom treści artystycznych, podwoił się – z 10% w 2017 r. do 20% w 2020 r. Co więcej, odsetek osób, które odpowiedziały, że duże firmy odnoszą największe korzyści z własności intelektualnej, znacznie spadł w porównaniu z 2017 r. (z 24% do 15%).

Piracki kontent w sieci – opinie i konsumpcja

Chociaż Europejczycy ogólnie potępiają korzystanie z pirackiego kontentu online, nieco ponad jedna czwarta nadal zgadza się, że pozyskiwanie pirackich treści internetowych jest dopuszczalne, gdy nie ma legalnej alternatywy lub gdy są one przeznaczone do użytku osobistego. Plusem jest to, że akceptacja wykorzystywania pirackich treści online do użytku osobistego wyraźnie spada (-15 punktów procentowych od 2013 r.).

Optymistyczny jest również fakt, że Europejczycy coraz częściej płacą za treści z legalnych źródeł. Ponad 4 na 10 ankietowanych (42 %) zapłaciło w ciągu ostatnich 12 miesięcy za dostęp do treści chronionych prawem autorskim oraz pobieranie lub przesyłanie strumieniowe treści chronionych prawem autorskim, co stanowi bardzo znaczny wzrost (+17 punktów procentowych) od 2017 r.; od 2013 r. odsetek ten wzrósł ponad dwukrotnie (+24 pkt. proc.). Prawdopodobnie ma to związek z szybkim wzrostem dostępności i korzystania z internetowych usług subskrypcji treści cyfrowych, takich jak Netflix i Spotify, co zostało odnotowane w wielu istniejących badaniach i dodatkowo wzmocnione przez pandemię COVID-19.

Czy rosnąca gotowość do płacenia za treści internetowe z legalnych źródeł przekłada się na niższą liczbę „piratów internetowych” w UE, jak można by oczekiwać na podstawie rezultatów innych badań? Wyniki niniejszej ankiety sugerują, że tak właśnie jest, choć w ograniczonym zakresie. Około 1 na 10 ankietowanych Europejczyków (8%) przyznał się do celowego dostępu do treści internetowych z nielegalnych źródeł w ciągu ostatnich 12 miesięcy (czyli nieco poniżej wyniku z lat 2017 i 2013: -2 punkty procentowe). Nie można jednak z tego wywnioskować, że w ujęciu zbiorczym występuje mniej piractwa internetowego, ponieważ mniejsza liczba „zatwardziałych przestępców” może konsumować więcej treści internetowych uzyskanych z nielegalnych źródeł.

Jak wykazano wcześniej w wielu innych badaniach, w tym tych realizowanych przez EUIPO, odsetek młodszych osób korzystających z pirackich treści online jest znacznie wyższy niż średnia. Spośród ankietowanych w wieku od 15 do 24 lat 23% przyznało się do celowego wykorzystywania pirackich treści online. Młodzi ludzie są również bardziej skłonni do korzystania z nowatorskich technologii w celu nielegalnego pozyskiwania internetowego kontentu, na przykład za pomocą nielegalnych urządzeń do przesyłania strumieniowego. W grupie osób w wieku od 15 do 24 lat 7% korzystało z tych urządzeń w ciągu ostatnich 12 miesięcy w porównaniu z 3% całej populacji. Chociaż jest to wciąż niewielka część populacji, powinna ona stanowić ostrzeżenie na przyszłość, jeśli weźmiemy pod uwagę znacznie częstsze wykorzystywanie nielegalnych urządzeń do przesyłania strumieniowego i innych nowatorskich technologii w celu uzyskiwania nielegalnego dostępu do treści zamieszczonych online.

Co ciekawe, osoby, które celowo uzyskiwały dostęp do treści online pochodzących z nielegalnych serwisów, prawdopodobnie kupiły kontent z z legalnych źródeł, przy czym 59% badanych z tej grupy zgłasza, że zapłaciło za dostęp, pobieranie lub przesyłanie strumieniowe treści chronionych prawem autorskim z legalnych serwisów internetowych. Sugeruje to, że osoby korzystające z pirackiego kontentu są skłonne płacić za legalne treści (przynajmniej za rozsądną cenę), co jest poparte innymi badaniami.

Dostępność przystępnych cenowo treści z legalnych źródeł jest najczęstszym powodem zaprzestania korzystania z pirackiego kontentu online, przy czym 58% osób, które korzystały z treści z nielegalnych źródeł, wymienia to jako dobry powód, by zaprzestać takich praktyk. Kolejne motywacje to ryzyko kary i lepsze zrozumienie szkód wyrządzonych muzykom, pisarzom, artystom itp. – odpowiednio 35% i 31% wymienia je jako powody zaprzestania korzystania z nielegalnych źródeł treści dostępnych online. Od 2017 r. znacznie spadł odsetek badanych wskazujących, że dostępność przystępnych cenowo treści z legalnych źródeł skłoniłaby ich do zaprzestania korzystania z pirackich treści (-12 punktów procentowych). Jest prawdopodobne, że ma to związek ze zwiększoną liczbą legalnych ofert, co sprawia, że „niedostępność” staje się mniej oczywistym „usprawiedliwieniem” dostępu do pirackich treści online.

Legalne źródła treści dostępnych online – świadomość i opinie

Świadomość Europejczyków na temat dostępności legalnych ofert, zawierających treści internetowe, w ich kraju stale rośnie, odzwierciedlając szeroko odnotowywany wzrost rynku usług subskrypcji treści internetowych. Obecnie co najmniej dwie trzecie osób zdaje sobie sprawę z dostępności legalnych ofert dostępu do filmów, muzyki i seriali telewizyjnych w ich kraju. Bez względu na rodzaj treści online, świadomość legalnych ofert jest teraz znacznie wyższa niż 3 lat temu.

Rosnąca świadomość dostępności legalnych ofert zbiega się z rosnącym uznaniem dla tego, co znajduje się w ofercie. Od czasu pierwszego badania przeprowadzonego w 2013 r. obserwuje się znaczny wzrost odsetka osób, które zgodziły się, że jakość (+22 punkty procentowe) i różnorodność (+14 punktów procentowych) treści oferowanych w ramach legalnych serwisów jest lepsza niż w przypadku kontentu z nielegalnych źródeł.

Czy większa świadomość i docenienie legalnych propozycji przyśpiesza wzrost liczby Europejczyków, którzy płacą za treści dostępne online? Nie wydaje się to nieprawdopodobne, biorąc pod uwagę fakt, że zdecydowana większość Europejczyków (89%) „całkowicie się zgadza” lub „zdecydowanie się zgadza” ze stwierdzeniem „Zawsze, gdy istnieje przystępna cenowo propozycja z legalnego źródła, wolę uzyskać dostęp/pobrać/przesyłać strumieniowo treści za pośrednictwem autoryzowanych platform i nie korzystam z dostępu/pobierania/przesyłania strumieniowo nielegalnie”.

Pełna treść raportu, dostępna w języku angielskim: 
https://euipo.europa.eu/tunnel-web/secure/webdav/guest/document_library/observatory/documents/Perception_study_2020/Perception_study_full_en.pdf

Treści zawarte w artykule pochodzą ze stron:

https://euipo.europa.eu/tunnel-web/secure/webdav/guest/document_library/observatory/documents/Perception_study_2020/Perception_study_full_en.pdf

Redakcja artykułu – Fundacja Legalna Kultura

Fragmenty w języku angielskim – tłumaczenie własne

Grafika główna – Fundacja Legalna Kultura z wykorzystaniem oryginalnej grafiki z raportu