Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła proces digitalizacji dóbr kultury w Polsce. W tym celu skontrolowano 25 instytucji - od Ministerstwa Kultury po media publiczne. Dotychczasowe działania w tym względzie oceniono pozytywnie. Jednocześnie Izba zauważa jednak, że aby zakończyć digitalizację zgodnie z planem do 2020 r. konieczne będzie przyspieszenie prac.

Początki procesu digitalizacji dóbr kultury w Polsce sięgają w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Wówczas, w celu realizacji społecznej potrzeby tworzenia i korzystania ze zbiorów cyfrowych, biblioteki, archiwa, muzea oraz organizacje pozarządowe rozpoczęły realizację samodzielnych projektów związanych z tworzeniem i prezentacją w Internecie zasobów cyfrowych. W proces ten – poprzez udzielanie dotacji instytucjom kultury i archiwom – włączył się Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2007 roku MKiDN uruchomiło w tym celu program Dziedzictwo Kulturowe, a następnie Priorytet „Digitalizacja” realizowany w ramach Wieloletniego Programu Rządowego „Kultura+” uchwalonego przez Radę Ministrów w 2010 roku.

Szacunkowy całkowity koszt digitalizacji państwowych zasobów w 2009 r. określono na 2,3 mld zł. Projektem objęto tylko dobra kultury w instytucjach prowadzonych lub współprowadzonych przez Ministra Kultury, m.in.: blisko 64 tys. budynków ujętych w rejestrze zabytków, 12 mln muzealiów, 260 km bieżących materiałów archiwalnych, 6,2 mln materiałów bibliotecznych oraz 410 tys. godzin nagranych materiałów audialnych i 259 tys. audiowizualnych. Przy ich doborze zastosowano następujące kryteria: użyteczność (częstotliwość wykorzystania), stan/kondycję dobra kultury, jego wartość i unikatowość, a także znaczenie obiektu dla kultury narodowej lub regionalnej.

Na działania związane z digitalizacją w latach 2011-2014 poniesiono nakłady w kwocie ogółem 196.741 tys. zł, co w stosunku do oszacowanej w 2009 r. kwoty stanowiło zaledwie 8,4%. Przy obecnym tempie prac niemożliwym jest zakończenie digitalizacji zbiorów do 2020 r., tj. terminu przyjętego przez Ministra przed uchwaleniem WPR „Kultura+”

W opublikowanym właśnie raporcie pokontrolnym Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie ocenia:

• oszacowanie w 2009 r. liczby dóbr kultury znajdujących się w instytucjach kultury przez niego prowadzonych i współprowadzonych;
• właściwe określenie kryteriów doboru materiałów do digitalizacji;
• określenie minimalnych wymagań w zakresie standardów, zasad prowadzenia digitalizacji oraz parametrów technicznych jakości wykonywanych skanów w ramach każdej kategorii zasobów;
• wywiązywanie się z funkcji centrów kompetencji przez Narodowy Instytut Audiowizualny, Bibliotekę Narodową, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Narodowy Instytut Dziedzictwa oraz Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.

Zdaniem NIK w 2009 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego rozpoczynając WPR „Kultura+” nie dysponował pełną wiedzą na temat faktycznych potrzeb w zakresie digitalizacji – nie oszacowano liczby dóbr kultury znajdujących się w posiadaniu samorządowych instytucji kultury. Minister nie posiadał również informacji o zakresie digitalizacji prowadzonej w samorządowych instytucjach kultury ze środków własnych.

W ramach rządowego programu Kultura + od 2010 r do końca 2014 r. digitalizacji poddano więcej dóbr kultury niż zaplanowano: 22,6 mln muzealiów i materiałów bibliotecznych (o 39 proc. więcej) oraz 8,1 tys. godzin materiałów audiowizualnych (16-krotnie więcej). Jednocześnie jednak do końca 2014 roku udostępniono 9,6 mln skanów zdigitalizowanych materiałów. Było to o ponad 30 proc. mniej materiałów niż przewidywano.

NIK krytycznie ocenia fakt, żę Minister nie wypracował nowego modelu udostępniania, rozpowszechniania i wykorzystywania archiwizowanych zasobów kultury. Negatywna ocena dotyczy braku skutecznych działań legislacyjnych Ministra w celu likwidacji barier prawnych, ograniczających lub uniemożliwiających gromadzenie i udostępnianie w Internecie zdigitalizowanych zasobów, w szczególności dotyczy to nieopracowania projektu ustawy o narodowym zasobie audiowizualnym dostosowującej polskie prawo do wymogów UE.

Wśród zaleceń pokontrolnych dla MKiDN znalazły się:

• przyśpieszenie procesu digitalizacji dóbr kultury poprzez zapewnienie finansowania tego procesu w instytucjach kultury (na poziomie odpowiadającym szacunkom MKiDN z 2009 r.);
• wprowadzenie, jako podstawowego miernika realizacji celu w Priorytecie „Digitalizacja”, jednostki inwentarzowej występującej w instytucjach kultury oraz powiązanie tego miernika z liczbą wykonanych skanów;
• przygotowanie i zapewnienie wdrożenia rozwiązania, które pozwoliłoby operatorowi Priorytetu „Digitalizacja” dokonywać weryfikacji zobowiązań beneficjentów, wynikających z obowiązku utrzymania trwałości projektów po zakończeniu WPR „Kultura+”;
• kontynuowanie działań legislacyjnych w celu likwidacji ograniczeń w zakresie udostępniania zdigitalizowanych dóbr kultury, w tym w szczególności przygotowanie projektu ustawy o narodowym zasobie audiowizualnym oraz zmiany przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych;
• zapewnienie otrzymywania przez Ministra informacji o nakładach na digitalizację prowadzoną w samorządowych instytucjach kultury z ich środków własnych oraz o efektach rzeczowych prowadzonej cyfryzacji zbiorów;
• podjęcie działań w celu oszacowania liczby pracowni niezbędnych do prowadzenia digitalizacji dóbr kultury oraz liczby repozytoriów.

Z pełnym raportem NIK można się zapoznać tutaj...