Za najważniejsze wydarzenie kulturalne z ostatnich 100 lat historii Polski uważam premierę spektaklu Tadeusza Kantora "Umarła klasa", która odbyła się w krakowskich Krzysztoforach 15 listopada 1975 roku. Spektakl został uznany przez krytyków teatralnych najlepszym spektaklem w historii światowego teatru - czemu się nie dziwię - w moim domu to sceniczne wydarzenie obrosło kultem.

Dla mnie: najwybitniejsze osiągnięcie reżyserskie Kantora - wielkiego artysty awangardowego (dziś byśmy powiedzieli - offowego) i reformatora teatru - tak! Po tym spektaklu, każdy kto je przeżył - nie mógł już tak samo spojrzeń na teatralną scenę, znajdujące się na niej przemioty. Tak - tym przedstawieniem zmienił nie tylko Teatr - ale i Widza!

Moja mama nie raz opowiadała, jak wielkie wrażenie wywarło to przedstawienie na niej i grupie przyjaciół, z którymi dzieliła to "olśnienie". Podobno po wyjściu z teatru długo panowała wśród nich cisza, której nikt nie chciał zakłócić. Dopiero po dojściu do akademika - mama się odezwała: "to jest dzieło, które będzie we mnie do końca - jest ono WIELKIE, SKOŃCZONE i OTWARTE (uniwersalne i wieloznaczne) ZARAZEM" - nie umiała inaczej tego zdefiniować. Podobno jeszcze tego wieczoru umówili się na kolejny spektakl i tak mama była na nim ponad 5 razy... I za każdym razem odczytywała je inaczej, coraz silniej oddając jego metafizycznemu/onirycznemu wręcz klimatowi.

Po latach - nie dziwię się jej i wiem, że miała wówczas rację. Minimalistyczna scenografia uderza bogactwem znaczeń - drewniane ławki pod światłem gołych żarówek i te irytujące ale i budzące lęk "nagie" manekiny, które wydają się ożywać nagle razem z "klasą" nagle przy dźwiękach sentymentalnego walca François. Nie tylko "ożywały" ale stawały się "reżyserem" przebiegu obserwowanego wydarzenia.

Mimo, że widziałam ten spektakl "tylko" 2 razy - to właśnie te dźwięki, elementy scenografii mam zawsze w głowie na samo wspomnienie o Kantorze. Zapewne ma go wielu z nas, a na pewno twórcy, którym przychodzi teraz mierzyć się z teatralną materią.

Spektakl "Umarła Klasa" został w 1976 sfilmowany przez Andrzeja Wajdę, możecie obejrzeć go bezpłatnie dzięki Kulturze Na Widoku.

Autorką tekstu jest Aniela Muszalska, zwyciężczyni konkursu "Księga Stulecia Niepodległości" - zadaniem było napisanie, które wydarzenie kulturalne z ostatnich 100 lat historii Polski uważasz za najważniejsze.