Kopiowanie na tzw. potrzeby prasowe stało się banalnie proste. Korzystanie z cudzej, rozpowszechnionej twórczości  na zasadzie „kopiuj-wklej” w prasie drukowanej, a przede wszystkim w Internecie, na wszelkiego rodzaju portalach stało się plagą. W dobie Internetu nie trzeba wychodzić z domu, aby opracować „news” czy zebrać informacje do artykułu. Na jakich zasadach można legalnie korzystać w celach prasowych z artykułów stworzonych przez innych autorów?

Korzystanie w celach informacyjnych z już rozpowszechnionych utworów jest zarezerwowane wyłącznie dla prasy, radia i telewizji. Definicja prasy w świetle przepisów prawa prasowego jest bardzo szeroka i obejmuje przekaz w różnych formach: radiowych, telewizyjnych a także internetowych, przy czym w Polsce działalność prasowa wymaga rejestracji w sądzie okręgowym właściwym dla siedziby redakcji. Tym samym zarejestrowanie np. portalu internetowego jako prasy statuuje działalność prasową i możliwość korzystania z tzw. prawa przedruku.

W celu ułatwienia działalności prasy, dla zapewnienia swobodnego przepływu informacji,  art.25 prawa autorskiego przewiduje, iż „wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji: 1) już rozpowszechnione: a) sprawozdania o aktualnych wydarzeniach, b) aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione, c) aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie. 2) krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, o których mowa w pkt 1 lit. a) i b), 3) przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych, 4) mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby, 5) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów”. Ustawa dopuszcza także możliwość rozpowszechniania wskazanych utworów w tłumaczeniu.

Oczywiście przepisy o dozwolonym użytku są wyjątkami od bezwzględnych praw autorskich i w żadnym razie nie może być mowy o ich rozszerzającej wykładni. Tym istotniejszy wydaje się wobec powyższego cel przedstawionych ograniczeń ujęty przez ustawodawcę jako „informacyjny”. Utwory dziennikarskie bardzo często realizują ten cel, a jednym z podstawowych zadań prasy jest urzeczywistnienie prawa obywateli do rzetelnej informacji. Dostrzeżenie przez ustawodawcę potrzeb o charakterze ogólnospołecznym, a wśród nich wymóg sprawnego przepływu informacji o istotnych, aktualnych wydarzeniach o charakterze gospodarczym, politycznym czy kulturalnym, były podstawą do stworzenia regulacji ograniczających prawa autora. Wyłączne prawo autora doznaje zatem z mocy ustawy określonych ograniczeń, które spowodowane są istnieniem nadrzędnych racji społecznych i są przejawem prowadzonej przez państwo polityki informacyjnej i kulturalnej zagwarantowanej obywatelom konstytucyjnie. Owo ograniczenie nie powinno odbywać się kosztem zasługujących na ochronę praw twórców, zarówno majątkowych, jak i niemajątkowych.

Pewną rekompensatą za dozwolenie prawa przedruku jest przyznane autorowi ustawowo prawa do wynagrodzenia za korzystanie z utworów będących aktualnymi artykułami na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne i aktualnymi wypowiedziami i fotografiami reporterskimi. Faktycznie owo prawo do wynagrodzenia bardzo często nie jest wypłacane ani uprawnionym redakcjom ani autorom, mimo ogromnej skali przedruków. W związku z tym redakcje coraz częściej zastrzegają sobie zakaz przedrukowywania artykułów, co powinno być wyraźnie oznaczone pod artykułem lub w stopce redakcyjnej. Na skutek takiego zastrzeżenia przedruk jest nielegalny bez wyraźnego porozumienia w tym zakresie z redakcją.

dr Katarzyna Błeszyńska

Artykuł ukazał się pierwotnie w Magazynie Filmowym w 2014 roku