2. Prawo autorskie

Definicja

Ogół praw przysługujących twórcy utworu, w tym prawo twórcy do decydowania o sposobie korzystania z utworu i czerpania z niego korzyści.

Pomocny schemat

Pomocne powiązania

PRAWA POKREWNE

Do praw pokrewnych zaliczane są:

• prawa do artystycznych wykonań;
• prawa do fonogramów i wideogramów;
• prawa do nadań programów;
• prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych.

Prawa pokrewne to prawa, które pośredniczą w przekazywaniu utworu do publiczności. Oznacza to, że posiadacz praw pokrewnych wniósł wkład twórczy w wykonanie dzieła, ale nie jest jego twórcą.

Artystyczne wykonania – działania aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania wykonania.[3] 

Fonogram - pierwsze utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych.[4]

Wideogram - pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie od tego, czy stanowi ono utwór audiowizualny.[5]

Nadawanie programu - nadawaniem utworu jest jego rozpowszechnianie drogą emisji radiowej lub telewizyjnej, prowadzonej w sposób bezprzewodowy (naziemny lub satelitarny) lub w sposób przewodowy.[6]

Pierwsze wydanie – zgodne z prawem pierwsze opublikowanie/rozpowszechnienie w inny sposób utworu, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane.[7]

PRAWA ZALEŻNE

Utwór zależny to utwór, który powstał w wyniku opracowania cudzego utworu, jest to w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego.

Prawa zależne to zezwolenie twórcy utworu pierwotnego, które jest niezbędne do rozporządzania i korzystania z opracowania powstałego w oparciu o utwór pierwotny.

Zgoda nie jest potrzeba w przypadku, gdy autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego i do opracowania tego utworu wygasły.

Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.

TWÓRCA

Osoba, która stworzyła utwór.
Domniemywa się, że twórcą jest:

1) osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub

2) której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.

W wypadku gdy twórca nie ujawnił swojego autorstwa danego utworu we wszelkich kwestiach zwiazanych z prawem autorskim dotyczacym danego utworu, prawa do utworu wykonują producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.


UTWÓR

Każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

Utwór podlega ochronie, wynikającej z prawa autorskiego. W szczególności utworami objętymi ochroną są:

1) filmy,
2) muzyka,
3) fotografie,
4) książki,
5) piosenki,
6) plakaty,
7) przedstawienia teatralne,
8) projekty architektoniczne.

Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:

• akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
• urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
• opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
• proste informacje prasowe.

Z takich utworów możemy korzystać bez konieczności przestrzegania regół wynikających z prawa autorskiego.

Dobry przykład

Kasia chce wykorzystać utwór muzyczny jako ścieżkę dźwiękową do swojego filmu z wesela. Jest to utwór Mozarta. Kasia stwierdziła, że może użyć tego właśnie utworu ponieważ minęło 70 lat od śmierci jego twórcy, czyli prawa majątkowe do utworu wygasły i utwór znajduje się w domenie publicznej. Nie oznaczyła jednak kompozytora oraz twórców wybranego przez siebie wykonania, ani wykonawców tego utworu. Tym samym Kasia naruszyła autorskie prawa osobiste, które są nieograniczone w czasie, jak i prawa pokrewne przysługujące wykonawcom utworu w tej konkretnej wersji.

Prawo do oznaczenia utworu pseudonimem:

„Tytus, Romek i Atomek” to utwór, który został rozpowszechniony pod pseudonimem Papcio Chmiel. Jednak prośba o możliwość wykorzystania fragmentów komiksu nie byłaby kierowana do Papcia Chmiela, a do Henryka Chmielewskiego, który kryje się pod tym pseudonimem. Ponieważ autor zmarł, to prośbę o zgodę na wykorzystanie fragmentów należałoby skierować do jego spadkobierców.

Prawo do integralności utworu:

Co stanie się, jeśli wydawca książki będzie chciał zilustrować treść książki ilustracjami, których nie akceptuje jej twórca? Twórca związany jest z utworem w szczególny sposób przy czym przysługuje mu prawo do ochrony integralności utworu. Ponieważ w tym konkretnym przypadku mamy do czynienia z prawem do integralności utworu, twórca może zdecydować czy ilustracje będą użyte czy muszą zostać zmienione.

Przepis prawa

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2509).

Jeszcze więcej wiedzy

Sprawą, która wywołała międzynarodową dyskusję na temat własności intelektualnej jest spór pomiędzy Taylor Swift a jej poprzednią wytwórnią fonograficzną. W 2005 roku Taylor podpisała umowę z Big Machine Records. Na mocy jej postanowień prawa producenckie należały do wytwórni. Taylor chciała wykupić prawa do masterów, ale właściciel Big Machine Records podjął decyzję o sprzedaży wytwórni. Nowy właściciel – Scooter Braun – stał się właścicielem praw do sześciu albumów studyjnych Swift. Taylor odmówiła wykupienia praw do swojej twórczości, uznała bowiem, że proponowane jej warunki są niekorzystne. Odmówiła również udziału w spółce kapitałowej po kolejnej transakcji, kiedy to jej utwory przeszły w ręce Shamrock Holdings. Artystka straciła prawa do nagrań, ale mimo to pozostała właścicielką kompozycji oraz tekstów utworów, dlatego może nagrywać je na nowo, rozporządzać nimi
i czerpać z nich korzyści, jak również wykonywać je podczas koncertów. Utwory publikowane są z dopiskiem Taylor's Version.

Zbiorowym zarządzaniem prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi zajmują się organizacje zbiorowego zarządzania (OZZ). Organizacje te udzielają za opłatą licencji na wykorzystanie utworów przez podmioty takie jak radio, telewizja, organizator koncertu na którym zespół/solista wykonuje covery itp. Część opłaty jest przekazywana twórcom w postaci tantiem za pośrednictwem OZZ.

https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/organizacje-zbiorowego-zarzadzania#gsc.tab=0