W Łyku sztuki do kawy przedstawiamy historię obrazu, który przez 70 lat uważany był za zaginiony i dopiero niedawno udało się go odnaleźć i sprowadzić do Polski.

To „Autoportret w stroju polskiego szlachcica” pędzla Maurycego Gottlieba. Zaledwie osiemnastoletni malarz zawarł w nim swoje przemyślenia na temat własnej polsko-żydowskiej tożsamości.

Niektórzy artyści wyjątkowo często portretują samych siebie. Do tej grupy należał Maurycy Gottlieb (1856-1879), który w ciągu swojej krótkiej kariery regularnie tworzył autoportrety. Wykorzystywał przy tym rozmaite rekwizyty, przebrania, czasem umieszczał swoją twarz w kompozycjach wielopostaciowych. Zabiegi te nie służyły ukrywaniu własnej tożsamości, były raczej sposobem symbolicznego wyrażania odczuć i przemyśleń. Tak jest też w przypadku „Autoportretu w stroju polskiego szlachcica” z 1874 r. Bardzo młody, zaledwie osiemnastoletni malarz, ukazał się w kontuszu przewiązanym pasem słuckim, z narzuconą na ramiona delią i czapką konfederatką na głowie. W ten sposób ubierali się polscy szlachcice w XVII i XVIII w. W okresie zaborów był to już strój anachroniczny, ale wciąż wykorzystywany przez przedstawicieli szlachty przy niektórych okazjach w celu zamanifestowania patriotyzmu. W przypadku Gottlieba takie przebranie nabrało dodatkowego znaczenia, bowiem malarz wywodził się z rodziny mieszczańskiej, a do tego żydowskiej.

Gottlieb pochodził z Drohobycza. Wychował się w rodzinie Żydów wierzących i praktykujących, a zarazem otwartych na nowoczesne poglądy i odmienną kulturę. Dzięki temu mógł rozwijać swoje zdolności plastyczne, choć w judaizmie wykonywanie wizerunków jest zabronione (malarzami zostało także trzech młodszych braci Maurycego). Już jako piętnastolatek wyjechał do Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu. Tam po raz pierwszy zetknął się z malarstwem Jana Matejki. Obrazy ukazujące historię Polski zachwyciły go do tego stopnia, że w 1874 r. przeniósł się do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, by studiować pod kierunkiem swojego mistrza. Dzięki Matejce zaczął dostrzegać w tematach historycznych zdolność oddziaływania na współczesnych odbiorców. Jak przystało na młodego idealistę, wierzył, że swoim malarstwem zmieni rzeczywistość. W początkach krakowskich studiów z zapałem pogłębiał wiedzę, poszukując odpowiednich tematów. „[…] jakże chętnie pogodziłbym Polaków z Żydami, przecież historia obu narodów jest historią cierpień!” - pisał.

Malując „Autoportret w stroju polskiego szlachcica” Gottlieb chciał przede wszystkim pokazać jak sam postrzegał swoją tożsamość. W jednym z listów pisał o sobie: „Jestem Polakiem i Żydem i chcę dla obu, gdy Bóg da, pracować”. Rzeczywistość szybko zweryfikowała ten plan. Mimo ogromnego poparcia ze strony Matejki (ponoć Gottlieb był jego ulubionym uczniem), malarz boleśnie odczuwał antysemickie nastawienie części studentów oraz jednego z profesorów. Zniechęcony nieprzyjazną atmosferą na uczelni, po roku spędzonym w Krakowie wyjechał kontynuować studia za granicą - w Wiedniu i Monachium.

Niestety Gottlieb nie miał szans w pełni rozwinąć swojego talentu, bowiem zmarł w wieku zaledwie 23 lat. Do dziś przetrwało stosunkowo niewiele jego prac. „Autoportret w stroju polskiego szlachcica” przez około 70 lat również wydawał się dziełem zaginionym, znany był jedynie z czarno-białej fotografii. Ślad obrazu urywał się jeszcze przed II wojną światową: w latach 30. XX w. znajdował się w jednej z wiedeńskich kolekcji, a następnie trafił do Nowego Jorku. Tam w 2009 r. odszukali go specjaliści z domu aukcyjnego DESA Unicum. Po dziesięciu latach starań “Autoportret” udało się sprowadzić do Polski i wystawić na aukcji. Praca została zakupiona przez anonimowego kolekcjonera za 2 650 000 zł. Nowy właściciel obrazu zdecydował się przekazać go w długoletni depozyt do Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, gdzie od kilku tygodni można go oglądać na wystawie stałej.

Zdęcie: Maurycy Gottlieb, Autoportret w stroju polskiego szlachcica, 1874, depozyt z kolekcji prywatnej, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Zwiedzajcie z nami wirtualnie muzea i galerie całego świata!

Takie możliwości otwiera przed Wami sekcja MUZEA i GALERIE w Bazie Legalnych Źródeł na legalnakultura.pl