Wychodząc naprzeciw rosnącej potrzebie dostępu dziennikarzy do wiedzy z zakresu prawa autorskiego prezentujemy cykl publikacji poświęcony kwestiom Prawa Własności Intelektualnej w autorskiej działalności dziennikarskiej.

W przypadku szeroko rozumianej prasy niezwykle istotne jest określenie komu przysługują prawa autorskie do utworu będącego wytworem pracy dziennikarza. Prawo autorskie określa bowiem ogólną zasadę, iż autorskie prawa majątkowe do utworu stworzonego w ramach wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy z chwilą przyjęcia utworu i w granicach wynikających z celu  umowy o pracę oraz zgodnego zamiaru stron.

Istotne jest jednak, co należy rozumieć przez przyjęcie utworu i kiedy tak naprawdę mamy z nim do czynienia, gdyż do momentu przejęcia utworu cały czas uprawnionym z tytułu praw autorskich jest pracownik, który dany utwór (artykuł prasowy) stworzył.

Oświadczenie pracodawcy o przejęciu utworu może być wyrażone przez każde zachowanie, ponieważ prawo autorskie nie precyzuje w jakiej formie pracodawca ma przyjąć utwór. Pomocne będą tu przede wszystkim przepisy Kodeksu cywilnego.

Zgodnie z art. 60 Kodeksu cywilnego z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, "wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli)". Ponadto art. 65 Kodeksu cywilnego wskazuje nam jak oświadczenie woli należy tłumaczyć, tj. tak jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

Oznacza to dla nas nie mniej nie więcej tylko tyle, że oświadczenie pracodawcy o „przyjęciu” utworu może zostać wyrażona przez każde zachowanie się które ujawnia ją w sposób dostateczny np. akceptacja, dekretacja itp. (może to być również w sposób dorozumiany tj. np. przez przystąpienie do rozpowszechniania utworu przez pracodawcę). W przypadku prasy będzie to natomiast moment akceptacji danego materiału prasowego przez redaktora naczelnego, który odpowiada za efekty pracy redakcji.

Warto również podkreślić, że jeżeli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do takiego rozpowszechnienia (czyli przykładowo nie dojdzie do publikacji danego artykułu w prasie), to autor (twórca) może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają spowrotem do twórcy, chyba że umowa pomiędzy pracownikiem a pracodawcą będzie stanowiła inaczej. Strony mogą również określić inny termin na przystąpienie przez pracodawcę do rozpowszechniania utworu.

Ważne jest również to co się dzieje z polami eksploatacji na których dany utwór można wykorzystywać? Otóż chodzi o wskazanie gdzie pracodawca może wykorzystywać i rozpowszechniać utwór stworzony przez pracownika.

Pracodawca nie musi wymieniać w umowie o pracę pól eksploatacji, na których będzie wykorzystywać utwór, precyzyjne wymienienie pól eksploatacji nie jest w tym wypadku konieczne, jak również nie musi precyzować w umowie o prace, że takie autorskie prawa majątkowe do utworów nabywa, gdyż następuje to z mocy samego prawa, przez sam fakt stworzenia utworu w ramach stosunku pracy. Ponadto pracownikowi nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie za takie przeniesienie praw autorskich, uważa się wynagrodzenie z tytułu umowy o prace jest jednocześnie wynagrodzeniem z tytułu nabycia przez pracodawcę takich praw autorskich.

Inaczej przedstawia się sytuacja osób, które wykonują swoją pracę na podstawie umów cywilno-prawnych, takich jak umowa zlecenia czy umowa o dzieło. W przypadku takich umów nie mamy do czynienia z podległością typu pracownik – pracodawca właściwą dla umów o pracę, jak również w przypadku tego typu umów nie dochodzi z mocy prawa do przeniesienia autorskich praw majątkowych, co oznacza, że strony takiej umowy będą musiały określić kwestie dotyczącą przejścia autorskich praw majątkowych lub udzielenia licencji na korzystanie z utworu. Zasady te będą miały również zastosowanie do utworów w postaci artykułów czy też innych materiałów prasowych.

Jarosław Jastrzębski
Radca prawny