W 2025 roku Fundacja Legalna Kultura, w ramach Programu Operacyjnego Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej – Edukacja i Upowszechnianie Kultury Filmowej. Priorytet Badania i Rozwój realizuje szeroko zakrojony projekt edukacyjno-badawczy pt. „Badanie piractwa filmowego i świadomości młodzieży na temat prawa autorskiego w sferze kinematografii”.

PODSTAWOWE INFORMACJE O PROJEKCIE

Celem tego przedsięwzięcia jest pozyskanie wiedzy na temat postaw, zachowań i świadomości młodych odbiorców kultury filmowej (uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych w całej Polsce) na temat zjawiska piractwa oraz praw własności intelektualnej (IP – Intellectual Property) w internecie, a także przeprowadzenie działań o charakterze edukacyjnym – warsztatów i szkoleń – w badanych placówkach, umożliwiających wszystkim respondentom zdobycie wiedzy w analizowanym obszarze. Zadaniem projektu jest również szerokie rozpowszechnienie wyników badania, umożliwiające ich wykorzystanie w celu tworzenia i wdrażania nowych rozwiązań prawnych i edukacyjnych, służących zwalczaniu piractwa filmowego w internecie oraz zwiększaniu świadomości młodych odbiorców kultury filmowej w zakresie IP.

W warsztatach edukacyjnych przeprowadzonych w ramach projektu wykorzystano metodę Design Thinking, która daje możliwość aktywnego włączenia młodych ludzi w problematykę związaną z korzystaniem z nielegalnych źródeł kultury. Design Thinking to nowoczesne podejście, służące rozwiązywaniu problemów, skupiające się na zrozumieniu potrzeb użytkowników, tworzeniu innowacyjnych rozwiązań i iteracyjnym procesie projektowania oraz promujące kreatywność i współpracę. W warsztatach dotychczas wzięło udział 2.326 młodych odbiorców kultury i sztuki filmowej – uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych, zlokalizowanych na terenie całej Polski w obszarach wiejskich, miejskich i wielkomiejskich.

INFORMACJE O WARSZTATACH EDUKACYJNYCH

W ramach projektu, aby dotrzeć do szerokiego grona respondentów, zaplanowano wdrożenie innowacyjnego rozwiązania, łączącego badania ankietowe realizowane techniką CAWI z modułem warsztatów edukacyjnych prowadzonych z wykorzystaniem metody Design Thinking, zastosowanej podczas zajęć z uczniami. Daje ona możliwość aktywnego włączenia młodych ludzi w problematykę związaną z korzystaniem z nielegalnych źródeł kultury. Uczestnicy badania oraz warsztatów w trakcie 2 godzin lekcyjnych (2 x 45 minut) wypełniali kwestionariusz ankiety ex ante, a następnie w sposób inkluzywny poznawali zagadnienia dotyczące kultury z legalnych źródeł. Metoda Design Thinking pozwoliła włączyć uczestników do próby wspólnego rozwiązania problemu, jakim jest piractwo w internecie i innych mediach.

W trakcie warsztatów poruszone zostały kwestie prawa autorskiego i prawa własności intelektualnej oraz piractwa w kulturze, z akcentem na produkcje filmowe. Ponadto uwzględnione zostały zagadnienia dotyczące zagrożeń i bezpieczeństwa w sieci oraz legalnych źródeł kultury. Uczniowie dowiedzieli się między innymi, czym są legalne źródła, dlaczego warto z nich korzystać i jak je rozpoznać; czy i co można ściągać i udostępniać w internecie; jakie są podstawowe regulacje prawa autorskiego; na co pozwalają zasady dozwolonego użytku; czym jest plagiat jawny, a czym ukryty; czym jest cytat i jak dużo tekstu można umieścić w swojej pracy; czy zawsze powinni podpisywać źródło i autora oraz jak mogą różnić się między sobą licencje Creative Commons, by używać ich prawidłowo.

Tak opracowana metodologia pozwoliła na rozbudzenie ciekawości i kreatywności młodych ludzi oraz zdobycie wiedzy w obszarze praw autorskich i nielegalnych zachowań związanych z dostępem do kultury, a także zapoznanie się z możliwymi konsekwencjami takiego postępowania. Co więcej, aby zweryfikować, czy przyjęta w przypadku warsztatów w zakresie wiedzy o prawach autorskich metoda jest odpowiednia dla młodych osób, przeprowadzono ponownie ankietę, ex post. Pozwoliło to skontrolować badaczom, na ile zmienił się poziom wiedzy uczestników projektu.

W warsztatach i towarzyszących im badaniach wzięła udział grupa uczniów, reprezentatywna dla populacji bardzo młodych odbiorców kultury i sztuki filmowej w Polsce. Objęła ona uczniów szkół podstawowych (klasy 7-8) i ponadpodstawowych, zlokalizowanych na terenie całej Polski w obszarach wiejskich, miejskich i wielkomiejskich (miasta powyżej 100.000 mieszkańców z pełnym dostępem do instytucji kultury typu kino i teatr, miasta od 50.000 do 100.000 mieszkańców z ograniczonym dostępem do instytucji kultury typu kino i teatr, miasta poniżej 50.000 mieszkańców i obszary wiejskie z brakiem dostępu do instytucji kultury typu teatr i kino).

W drugiej turze projektu realizowane są również zogniskowane wywiady grupowe (fokusy), które pozwalają na zbudowanie szerszego tła społeczno-kulturowego i wskazanie nierozpoznanych wcześniej problemów badawczych.

Dopełnieniem projektu są również informacje uzyskane w kwestionariuszach od uczniów, którzy nie biorą udziału w warsztatach. Pytania w kwestionariuszach dotyczą opinii, wiedzy, zwyczajów młodzieży w sferze kinematografii i stanowią uzupełnienie badania w części ankietowo – warsztatowej.

Ostatnim etapem pozyskania informacji na temat szeroko pojętej wiedzy i opinii młodzieży o filmie i zwyczajach związanych z oglądaniem filmów są wywiady pogłębione, prowadzone indywidualnie wśród uczniów szkół ponadpodstawowych na ternie całego kraju.

CELE I ZAKRES MERYTORYCZNY WARSZTATÓW EDUKACYJNYCH

Nasz projekt ma dwa łączące się ściśle aspekty: edukacyjny i badawczy. W tym pierwszym wymiarze podstawowym zadaniem było przekazanie w trakcie prowadzonych w szkołach warsztatów wiedzy dotyczącej prawa autorskiego wszystkim respondentom. Celem projektu jest również szerokie rozpowszechnienie wyników badania, umożliwiające ich wykorzystanie do tworzenia i wdrażania nowych rozwiązań prawnych i edukacyjnych, służących zwalczaniu piractwa filmowego w internecie oraz zwiększaniu świadomości młodych odbiorców kultury filmowej w zakresie IP.

Zakres badania praktycznie pokrywa się z obszarem problemowym, którego dotyczy warsztat edukacyjny. Jego tematyka obejmuje przede wszystkim dziedzinę kinematografii, a zatem to, co ma związek z korzystaniem z materiałów zawierających filmy fabularne, dokumentalne, animacje etc. Interesuje nas, w jaki sposób młodzi odbiorcy tych dzieł docierają do nich, z jakich źródeł czerpią, jakie są ich postawy i wiedza na temat statusu prawnego dostępnych w internecie materiałów filmowych. Założenia badawcze i dydaktyczne uwzględniają różne kategorie problemowe, związane z korzystaniem z kultury filmowej przez internet, łącząc zagadnienie legalności dostępnych źródeł z np. kwestiami ekonomicznymi czy przestrzennymi.

Projekt dotyczy świadomości młodych odbiorców kultury filmowej w zakresie zjawisk związanych z piractwem internetowym, znajomości prawa autorskiego oraz korzystania z legalnych źródeł udostępniających twórczość filmową. Nasze zadanie obejmuje następujące bloki problemowe:

dostęp do filmów w internecie; zagadnienia związane z korzystaniem z baz i platform filmowych w sieci, z dostępem do filmów w kinach, z dostępem do legalnych źródeł w sieci i świadomością tego, czym one są; najistotniejsze inne problemy z dostępem do filmów – np. bariery technologiczne i ekonomiczne, wiedzę na temat prawa autorskiego, legalnych źródeł udostępniających filmy, piractwa filmowego w internecie oraz związanych z nim zagrożeń dla twórców i odbiorców kultury filmowej oraz dla rynku kinematograficznego.

Niewątpliwie najbardziej innowacyjnym elementem projektu jest jego cześć dotycząca sfery sztucznej inteligencji (AI) – rozumienia tego pojęcia w kontekście produkcji filmowej i dostępności filmów online oraz związku twórczości zawierającej elementy AI z prawami własności intelektualnej.

WSTĘPNE REZULTATY PRZEPROWADZONYCH WARSZTATÓW

Raport końcowy wieńczący projekt ukaże się w listopadzie, ale już teraz chcemy podzielić się z Wami pierwszymi efektami naszych działań. W rozmowach z uczestnikami warsztatów widzimy pozytywne efekty zrealizowanych prac. Wielu uczniów w trakcie drugiego spotkania przyznaje, że warsztat znacząco rozszerzył i pogłębił ich wiedzę na temat praw twórców i piractwa filmowego. Jak twierdzą, nierzadko przyczynił się także do zmiany postaw i zachowań, kształtując ich świadomość jako odpowiedzialnych odbiorców kultury i uczciwych użytkowników jej zasobów dostępnych w internecie. Uczniowie deklarują też, że chętnie braliby częściej udział w takich warsztatach, a nawet, że warto włączyć tego typu lekcje do programu szkolnego. Zaznaczają również, że dzięki projektowi dowiedzieli się, gdzie w internecie mogą oglądać filmy legalnie i jak należy postępować, by nie dołączyć do grona piratów filmowych w sieci.