Domena publiczna (ang.: public domain) to, w najwęższym znaczeniu, twórczość, z której można skorzystać bez ograniczeń, wynikających z uprawnień, które mają posiadacze autorskich praw majątkowych, gdyż prawa te wygasły lub twórczość ta nigdy nie była lub aktualnie nie jest przedmiotem prawa autorskiego.

Czasami też zalicza się do domeny publicznej dobra udostępniane przez autorów na zasadzie wolnej licencji (ang.: freeware).

Artyści przeważnie nie mają świadomości, iż umieszczanie utworów, zwiastunów filmów i innych dóbr kulturalnych, do których mają prawa autorskie na zasadzie wolnej licencji, może działać podobnie, jak w przypadku programów komputerowych. Istnieją przecież podziały na oprogramowanie: freeware (ogólnodostępne), shareware i hardware. Freeware jest zwykle bezpłatne i zawiera albo starszą wersję oprogramowania, albo wersję podstawową, bez płatnych dodatków. Dlaczego nie może być tak z utworami muzycznymi, filmami i książkami?

Artysta, który zamierza wydać album z trzynastoma utworami, może nagrać czternaście utworów i ten jeden dodatkowy wrzucić w całości na domenę publiczną – to będzie taki odpowiednik freeware. Korzyści są konkretne:

• sprawdzenie, czy płyta będzie się sprzedawać – tak działał zespół ABBA w latach 70. XX w.
• bezpłatna promocja albumu.

Może być i tak, że odbiorcy będą uczestniczyć w nagraniu albumu, wyrażając na domenie publicznej swoją aprobatę i dezaprobatę.

Autor książki może opublikować np. dwa pierwsze rozdziały nowej powieści na domenie publicznej, kończąc ją w takim miejscu, iż zaowocowałoby to zwiększoną sprzedażą książki, ponieważ czytelnicy koniecznie tu i teraz chcieliby wiedzieć, co się stało dalej. Zwiastuny filmów, nieco dłuższe, niż filmiki reklamowe, mogłyby przynieść korzyści te same, co w przypadku muzyki i książek.

Korzyści są też po stronie odbiorców, którzy dzięki domenie publicznej:

• legalnie ściągają dobra kultury, mając przekonanie, że Internet jako wolne medium daje dostęp do kultury jako dobra publicznego
• mają poczucie aktywnego wspierania twórczości swoich ulubionych wykonawców, pisarzy, poetów (akceptując ich twórczość lub krytykując)
• mają znacznie dłuższy czas na podjęcie decyzji, czy kupią pełną wersję twórczości (album, książkę, bilet na film) – jeżeli utwór się podoba, mają czas, aby odłożyć pieniądze na zakup pełnej wersji (jeśli zaś utwór się nie spodoba, to nie będą chcieli sięgać do nielegalnych źródeł).

Dlaczego domeny publicznej nie ma w Polsce? Główne przeszkody są dwie: brak pojęcia „domena publiczna” w polskim prawie, brak możliwości zrzeczenia się części prawa autorskiego. 

Fot.: Archiwum Fundacji Legalna Kultura 

(k)