Czy dozwolone jest umieszczenie portretu pisarza przy jego utworze - mam na myśli tylko utwory będące już w domenie publicznej, na przykład Baudelaire'a, Goethe'go, Leśmiana czy Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej? Jak się ma domena publiczna utworu do wykorzystania wizerunku pisarza?

Domena publiczna to pewnego rodzaju „przestrzeń” w której zostały umieszczone utwory co do których majątkowe prawa autorskie wygasły. Domena publiczna nie jest w żaden sposób związana z kwestią prawa do wizerunku, które jest osobną kategorią praw aniżeli majątkowe prawa autorskie. Prawo do wizerunku należy do rodzaju dóbr osobistych każdego człowieka i jest nierozerwalnie związane z konkretną osobą, której wizerunek dotyczy. Oznacza to, że w sytuacji śmierci danej osoby prawa związane ściśle z tą osobą (w tym prawo do ochrony wizerunku) również gaśnie. Tym samym kwestia konieczności uzyskania zgody na wykorzystanie wizerunku osoby zmarłej praktycznie nie występuje. Jedyne „zagrożenie” w tym zakresie związane być może z ochroną dóbr osobistych spadkobierców osoby zmarłej i np. prawem do ochrony czci zmarłego, jednakże również tutaj roszczenie o ochronę dobra osobistego osoby bliskiej, może powstać tylko wtedy, gdy czyn ten godzi także w dobro osoby bliskiej spadkodawcy (czyli osoby bliskiej dla tego autora którego wizerunek chcemy wykorzystać), co godzi w uczucie, jakim darzy się zmarłego (tzw. kult zmarłego).

Jednakże nawet w takiej sytuacji (tzw. naruszenia dóbr osobistych rodziny nieżyjącego już autora) czynnością, która by usprawiedliwiała wykorzystanie wizerunku autora w sytuacji opisanej w pytaniu, mogłoby być powołanie się na tzw. „prawo cytatu” i cel tego cytatu jakim jest przykładowo wyjaśnianie dla lepszego „zobrazowania” czytelnikowi wyglądu twórcy danego dzieła literackiego.

Jarosław Jastrzębski
Radca prawny