Jakie prawa do roszczeń ma autor piosenki, który pozwał zespół o naruszenie praw autorskich w związku z zaśpiewaniem jego utworu na ceremonii z okazji święta narodowego. Zespół nie wypłacił autorowi wynagrodzenia.

Na początek należy wyjaśnić, czy twórcy w opisanej sytuacji ogóle przysługiwało prawo do wynagrodzenia. Prawo autorskie dopuszcza bowiem możliwość wykonywania utworów w ramach niektórych rodzajów ceremonii i imprez, m.in. z okazji uroczystości państwowych, bez uiszczania na rzecz twórcy wynagrodzenia.

Zgodnie z art. 31 ustawy o prawie autorskim wolno nieodpłatnie wykonywać publicznie rozpowszechnione utwory podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie pośrednio lub bezpośrednio korzyści majątkowych i artyści wykonawcy nie otrzymują wynagrodzenia, z wyłączeniem imprez reklamowych, promocyjnych lub wyborczych. Przepis stosuje się przy tym jedynie do takich utworów, które wcześniej zostały udostępnione publiczności za zgodą twórcy lub osoby przez niego upoważnionej (czyli w uproszczeniu – miała już miejsce oficjalna premiera utworu).

Należy zatem odpowiedzieć sobie na pytanie, czy ceremonia z okazji święta narodowego nie należała do kategorii imprez wymienionych w cytowanym przepisie. Jeżeli tak by się stało, to prawo do wynagrodzenia służyłoby twórcy tylko wtedy, gdyby organizacja takiej uroczystości związana była z osiąganiem korzyści majątkowych lub artyści wykonawcy (wokaliści, instrumentaliści) otrzymywaliby wynagrodzenie za wykonanie piosenki.

Jeżeli natomiast wykluczymy zastosowanie powyższego przepisu, dalej pozostaje zróżnicowanie sytuacji, w której wykonawca piosenki miał zawartą umowę o korzystanie z praw autorskich, lecz nie zapłacił określonego w niej wynagrodzenia od sytuacji, w której umowy takiej nie zawarł (oraz nie uzyskał w innej formie żadnego rodzaju zgody na publiczne wykonanie piosenki).

W pierwszej sytuacji (posiadania umowy), twórcy przysługuje jedynie roszczenie o uiszczenie opłaty licencyjnej wraz z odsetkami ustawowymi od dnia następującego po dniu wymagalności tej opłaty (jeżeli np. w umowie określono, że opłata ma być uiszczona 1 lipca, to odsetki mogą być naliczane od 2 lipca) do dnia faktycznego zapłacenia tej kwoty a także roszczenie o zwrot kosztów postępowania sądowego (opłaty od pozwu i ewentualnych kosztów zastępstwa procesowego – jednakże w kwotach ograniczonych pewnymi limitami wskazanymi w odpowiednim rozporządzeniu).

Gdy chodzi natomiast o sytuację, w której artysta wykonawca nie miał zawartej umowy licencyjnej z autorem piosenki, to właśnie wówczas (i tylko wówczas), mamy do czynienia w istocie z naruszeniem praw autorskich i roszczeniami z tym związanymi. Gdy naruszenie było jednorazowe i już ustało, to nie będzie nam już służyć podstawowe roszczenie – o zaniechanie dalszego naruszania praw autorskich. Trudno byłoby także konstruować w praktyce roszczenie o usunięcie skutków naruszenia. Pozostaną zatem roszczenia finansowe: o odszkodowanie bądź o zwrot korzyści uzyskanych bezpośrednio z faktu dokonanego naruszenia.

Przy tym roszczenie odszkodowawcze może być obliczone w dwojaki sposób: albo na zasadach ogólnych poprzez wyliczenie poniesionej szkody, na którą składa się rzeczywista strata (np. spadek wartości licencyjnej utworu) oraz utracone korzyści, które twórca by uzyskał, gdyby nie doszło do naruszenia jego praw albo jako odpowiednia wielokrotność wynagrodzenia, które twórca by uzyskał, gdyby naruszyciel zawarł z nim umowę licencyjną. W drugim przypadku wysokość możliwego odszkodowania zależy od tego, czy naruszenie było zawinione czy nie. Jeżeli było ono niezawinione (np. wykonawca był przekonany, że posiada uprawnienie do wykonania piosenki), to twórca może żądać od niego dwukrotności stosownego wynagrodzenia. Gdy natomiast wykonawcy można przypisać winę, wtedy twórcy należy się trzykrotność stosownej opłaty licencyjnej za okres naruszenia. Wysokość szkody, jak również wysokość stosownej opłaty licencyjnej musi wykazać uprawniony, który żąda odszkodowania.

Niezależnie od tych roszczeń, uprawniony może się domagać ogłoszenia w prasie odpowiedniego oświadczenia lub podania całości lub części wyroku do publicznej wiadomości a także zapłaty przez naruszyciela stosownej kwoty (nawiązki) na rzecz Funduszu Promocji Twórczości, ale tylko wtedy, gdy naruszenie jest zawinione i nastąpiło w ramach wykonywania działalności gospodarczej.

Jeżeli ponadto doszło do naruszenia autorskich praw osobistych twórcy (np. wykonawca okaleczył słowa piosenki czy wykonał ją podczas uroczystości, której ideologia godziła w przesłanie piosenki), wówczas autor może żądać ponadto złożenia odpowiedniego oświadczenia, np. obejmującego przeprosiny lub oświadczenie, że naruszyciel wykonał piosenkę bez zgody uprawnionego oraz roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę związaną z wykonaniem godzącym z osobiste prawa autorskie twórcy.

Emilia Chmielewska
Prawnik
Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy sp.j.

fot. sxc.hu/ mazwebs