Jako grupa muzyczna, chcemy w naszym teledysku wykorzystać fragmenty jakiegoś starego westernu, który będzie pojawiać się w tle. Jak wygląda kwestia ochrony prawami autorskimi takiego materiału i możliwość wykorzystania go do teledysku? Jak stary musi być film, żeby nie obowiązywały go prawa autorskie?

Na początku należy zaznaczyć, iż prawo autorskie przewiduje ochronę dwóch rodzajów dóbr, jakie przysługują autorowi w związku ze stworzeniem dzieła: dobra o charakterze majątkowym (tj. prawo do korzystania z utworu, do rozporządzania nim oraz do wynagrodzenia) oraz dobra o charakterze osobistym (prawo do oznaczenia utworu nazwiskiem twórcy, do zachowania jego integralności czy prawo decydowania o pierwszym udostępnieniu dzieła). W związku z tym, wyróżniamy dwie grupy praw, które składają się na ogólne pojęcie, jakim jest prawo autorskie: majątkowe prawa autorskie oraz osobiste prawa autorskie.

Przy tym, jedynie majątkowe prawa autorskie wygasają wraz z upływem odpowiedniego okresu czasu. Prawa autorskie osobiste nie ulegają wygaśnięciu, lecz wraz ze śmiercią twórcy zostaje w pewien (jedynie faktyczny sposób) utrudniona ich pełna realizacja.

Istotne jest także to, iż wyróżniamy pewne uprawnienia związane z wykonywaniem praw autorskich, które mają mieszany (majątkowo - osobisty) charakter. Do takich uprawnień zaliczamy prawo zezwalania na wykonywanie praw zależnych czy też udzielanie licencji na takie wykorzystanie dzieła, które wiąże się z jego modyfikacjami.

Przechodząc do stanu faktycznego opisanego w pytaniu, należy uznać, iż wykorzystanie fragmentów utworu filmowego w teledysku niewątpliwie dotyczy wykorzystania zarówno majątkowych praw autorskich (twórcy przysługuje wynagrodzenie za takie korzystanie) jak i osobistych praw autorskich (dochodzi bowiem do podjęcia decyzji o tym, które sceny zostaną wykorzystane w teledysku, które natomiast zostaną pominięte oraz w jaki sposób wybrane sceny zostaną ze sobą zestawione w całość a czasem również - w jaki sposób zostaną połączone z elementami „obcymi” tj. niebędącymi częścią pierwotnego filmu - przykładowo z rejestracją audiowizualną zespołu wykonującego swoją piosenkę).

Zatem, w związku z tym, iż opisane w pytaniu wykorzystanie praw autorskich dotykać będzie elementu praw osobistych, należy opowiedzieć się za niemożliwością wykorzystania fragmentów utworu filmowego do stworzenia z niego teledysku bez zgody podmiotu uprawnionego nawet, jeżeli majątkowe prawa autorskie do danego filmu wygasły. Wygaśnięcie majątkowych praw autorskich sprawia, że możemy bez zgody twórcy (oraz bez konieczności zapłaty wynagrodzenia) korzystać z utworu nie ingerując jednak w żaden sposób w sferę osobistych praw autorskich.

Wskazówki praktyczne: Użycie fragmentów filmu w celu wykorzystania w teledysku wymagać będzie zasadniczo zgody podmiotu uprawnionego. Na marginesie wspomnieć trzeba, że użycie takie nie będzie się raczej mieścić w granicach prawa cytatu - przede wszystkim dlatego, że nie będzie się ono mieścić w celach, które są przewidziane dla prawa cytatu.

Możliwość wykorzystania fragmentów filmu bez indywidualnej licencji dotyczyć będzie jedynie utworów, które nigdy nie zostały objęte prawem autorskim (w przypadku filmów taka sytuacja będzie niezwykle rzadka) oraz tych, co do których uprawnieni wyrazili generalną zgodę na adaptację do teledysków (lub innych dzieł zależnych) - czyli na warunkach niektórych typów licencji otwartych.

Emilia Chmielewska

Prawnik

Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy sp.j.

fot. materiały Legalnej Kultury