Jestem właścicielem nowo otwartej kawiarni. Z racji cięcia kosztów postanowiłem "puszczać" w niej muzykę, za którą nie będę musiał odprowadzać żadnych opłat związanych z majątkowymi prawami autorskimi. W tym celu stosuję "metodę" pozyskiwania muzyki z tzw. publicznej domeny: znajduję utwór muzyczny, który został wydany co najmniej 70 lat temu, a następnie sprawdzam, czy autor tekstu / muzyki do danego utworu zmarł co najmniej 70 lat temu. Czy moja "metoda" jest legalna?

Najważniejszym skutkiem czasowego ograniczenia majątkowych praw autorskich (takie ograniczenie nie istnieje w przypadku autorskich praw osobistych) jest fakt, że po upływie określonego czasu, każdy uzyskuje prawo do swobodnego i bezpłatnego korzystania z utworu. Co do zasady, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu. Okres ten liczony jest od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych. Termin ten liczy się w latach pełnych (kalendarzowych), następujących po roku, w którym twórca umarł.

Powyższa zasada nie zawsze wystarczy, aby mieć pewność, że za skorzystanie z utworu (np. zamieszczonego w sieci) nie należy się wynagrodzenie. Przykładowo: zagranie na gitarze przez właściciela kawiarni utworu z lat 20. nie będzie wiązało się z koniecznością zapłaty wynagrodzenia twórcy. Inaczej jednak wygląda sytuacją, gdy chodzi na przykład o współczesne wykonanie takiej muzyki. Przykładowo: każde artystyczne wykonanie utworu (np. muzyka Chopina zagrana przez młodego pianistę) lub dzieła sztuki ludowej pozostaje pod ochroną niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

Artystycznymi wykonaniami są w szczególności działania aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób, które w sposób twórczy przyczyniają się do tego, że powstaje wykonanie. I, co ważne, artyście-wykonawcy służy prawo do wynagrodzenia za korzystanie z artystycznego wykonania lub za rozporządzanie prawami do takiego wykonania.

Nie zawsze jest również tak, że upływ terminu ochrony liczony jest od śmierci twórcy. W odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany, termin ten liczony jest od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość.

Z kolei, co do utworów, do których autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie, niż twórca, wygaśnięcie praw następuje od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia. Ponadto – jeżeli bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpoczyna się od rozpowszechnienia utworu. Jeśli utwór rozpowszechniono w częściach, odcinkach, fragmentach lub wkładkach, bieg terminu liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z wymienionych części.

Zatem ostatecznie ustalenie, czy skorzystanie z utworu jest całkowicie bezpłatne, zależy między innymi od genezy powstania utworu i jego późniejszych wykonań.

Albert Stawiszyński

Radca prawny