Chciałbym zacząć malować znane postacie – polskie i zagraniczne. Chciałbym robić to na zlecenie – za wynagrodzeniem. Nie byłyby to karykatury.

Czy mogę malować znane postacie (np. piosenkarzy, aktorów) bez ich zgody? Jeśli jestem tylko wykonawcą, a dzieło przekazuję zleceniobiorcy, kto ponosi odpowiedzialność za naruszenie prawa jeśli nie jest to dozwolone?

Chciałbym też produkować własne rzeczy: postacie z filmów, aktorzy, muzycy, loga zespołów itp. (w tym także Polacy), ale wystawiałbym te prace jako edycja limitowana (tylko 2-4 sztuki). Jestem ciekaw czy da się jakoś obejść prawa autorskie związane z wykorzystaniem podobizn postaci, aktorów, muzyków, a także logotypów np. z racji stosunkowo niewielkiego zarobku z ich tytułu, albo limitowanego nakładu.

Ostatnie moje pytanie dotyczy wzorowania się podczas malowania obrazów na zdjęciach znalezionych w Internecie. Jeżeli używam wizerunku osoby pochodzącego ze zdjęcia, to czy autor zdjęcia może mieć jakieś roszczenia finansowe w stosunku do mnie, jeśli pozna, że namalowałem obraz na podstawie jego zdjęcia?

Prawo do ochrony wizerunku przysługuje każdemu. Ograniczenie swobody wypowiedzi twórczej  uzasadniane jest potrzebą poszanowania dóbr osobistych chronionych prawem powszechnym. W przypadku znanych piosenkarzy czy aktorów, nie występuje generalne wyłączenie takiej ochrony ze względu na popularność tych osób. Występujący w polskim prawie wyjątek dotyczący dozwolonego rozpowszechniania wizerunku osoby powszechnie znanej bez jej zgody wymaga spełnienia kilku warunków. Utrwalenie wizerunku znanej osoby w formie malarskiego portretu  musi odbywać się w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych (politycznych, społecznych, zawodowych), a sportretowanie powinno być związane z przedstawianiem (relacjonowaniem) wykonywania tych funkcji. Wyłącza to zatem możliwość wykorzystywania bez zgody zainteresowanego jego wizerunku m.in w działalności reklamowej. Odpowiedzialność za naruszenie prawa do wizerunku ponosi naruszyciel, czyli osoba, która rozpowszechnia ów wizerunek. Fizyczne przekazanie egzemplarza dzieła (portretu) nie zwalnia z odpowiedzialności.

Z tą problematyką łączy się również ostatnia kwestia poruszona w pytaniach. Mianowicie, prawo do posługiwania się wizerunkiem utrwalonym na zdjęciu. Pod pojęciem „wzorowania się” kryć może się zarówno dozwolona inspiracja, jak i zakazane bez zgody autora utworu pierwotnego: opracowanie i zwielokrotnianie. Przyjmując, że namalowany portret stanowi dokładne odwzorowanie zdjęcia, a zbieżność obu wizerunków jest wręcz idealna, można stwierdzić, że dochodzi do niedozwolonego zwielokrotniania utworu, tyle, że za pomocą innej techniki. Jeżeli rysunek znacząco odróżnia się od zdjęcia, jednak jest zarazem do tej fotografii w jakiś nieznaczny sposób podobny (np. takie same ułożenie sylwetki), w takiej sytuacji można mówić o dopuszczalnej inspiracji. Trzeba tutaj wyraźnie podkreślić, że fotografia, będąca utworem inspirującym, może stanowić jedynie natchnienie do stworzenia własnego dzieła, które będzie samodzielnym utworem. W takim wypadku własna wizja autora dzieła inspirowanego (rysunku) w sposób znaczący musi przeważać nad elementami podobnymi, zaczerpniętymi ze zdjęcia, na którym się „wzorowano”.

Odnosząc się do ostatniej kwestii, prawo autorskie nie przewiduje stosowania żadnego łagodniejszego reżimu, ze względu na niską wartość lub niewielki nakład dzieła. Roszczenia powstałe na gruncie ochrony prawnoautorskiej powstają w momencie naruszenia, które najczęściej tożsame jest z samym rozpowszechnieniem (utworu, wizerunku), bez względu na ilość rozpowszechnionych egzemplarzy.

Magdalena Krawczyk
Prawnik
Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy sp.j.

fot. sxc.hu/ waider