Z grupą kolegów i koleżanek (jesteśmy uczniami szkoły ponadgimnazjalnej) chcemy opracować nową trasę turystyczną w naszym mieście związaną z kręconymi tu filmami fabularnymi - promocja naszego miasta. Część z nich jest rozpowszechniona na płytach dołączanych do różnych czasopism. Bardzo chcielibyśmy opracować folder dla społeczności lokalnej, w którym m.in. ukazany byłby fotos (stop klatka)z filmu oraz wykonane przez nas współcześnie zdjęcie tego miejsca, które w filmie zostało przedstawione.

Czy wolno nam opracować i rozpowszechniać taką publikację - nie jest to działanie w celach zarobkowych! Jakich obowiązków powinniśmy dopełnić? Czy musimy zwrócić się do kogoś o zgodę na takie działanie? Co zrobić w sytuacji, gdy studio filmowe dziś już nie istnieje?


Legalne wykorzystanie w opisanym przypadku fotosów z filmu bez zgody uprawnionego mogłoby, hipotetycznie, nastąpić wyłącznie w oparciu o prawo cytatu (chyba że majątkowe prawa autorskie do filmu wygasły – wówczas utwór należy do domeny publicznej i można z niego korzystać bez powołania się na dozwolony użytek).

Prawo cytatu pozwala na użycie we własnym utworze fragmentów utworów lub drobnych utworów w całości w konkretnych celach, które wymienia przepis (nauczania, wyjaśniania, analizy krytycznej oraz w celach uzasadnionych prawami gatunku twórczości). W opisanym przypadku najprawdopodobniej dojdzie do stworzenia nowego utworu – folderu czy przewodnika turystycznego. Fotosy mogą być uznane za fragment utworu filmowego, choć w pewnym aspekcie można je klasyfikować także jako niezależny utwór. W przypadku tej drugiej klasyfikacji należałoby dojść do wniosku, że będzie to utwór o charakterze drobnym (jako że w toku tworzenia filmu takich utworów powstaje niezliczona ilość, a ich samodzielne znaczenie nie jest bardzo doniosłe artystycznie ani finansowo). Jeżeli chodzi o możliwe cele korzystania, to z pewnością nie mamy do czynienia z nauczaniem, wyjaśnianiem ani analizą krytyczną. Zatem jedyny podlegający rozważeniu cel, to prawa gatunku twórczości. Co prawda, wykorzystanie fotosów w sposób opisany w pytaniu jest adekwatne do pewnego artystycznego zamierzenia twórców, lecz w chwili obecnej nie można przyjąć, że doszło do wykształcenia się odrębnego gatunku twórczości, którego cechą konstytutywną byłoby wykorzystanie utworów tj. fotosy w opisany sposób. Klasycznie za gatunki uprawniające do korzystania z prawa cytatu uznaje się satyrę, karykaturę, kolaż i asamblaż. W związku z powyższym, nie widzę możliwości powołania się na dozwolony użytek chronionych utworów.

Stworzenie folderu z wykorzystaniem fotosów będzie zatem wymagało zgody osoby uprawnionej.

Wskazówka praktyczna:
Wymóg uzyskania zgody nie oznacza automatycznie konieczności zapłaty opłat licencyjnych (odpłatność jest zasadą przy licencjonowaniu praw autorskich, ale uprawniony może odstąpić od jej pobrania). Być może twórcy filmowi, z których fotosów zamierzają Państwo skorzystać uznają to za formę promocji swoich filmów i wyrażą zgodę na bezpłatne wykorzystanie zdjęć lub zamiast zapłaty przyjmą świadczenie polegające np. na umieszczeniu ich logo na okładce folderu. Warto zatem zwrócić się z taką propozycją do uprawnionego. Zasadniczo prawa do utworów wkładowych w filmie nabywa jego producent – aby zatem uzyskać informację o tym, kto ma uprawnienie do udzielenia licencji, najlepiej zwrócić się do niego (jeżeli ten natomiast przeniósł swe prawa – może wskazać osobę, która obecnie jest uprawniona). Jeżeli producent nie istnieje, nie oznacza to, że prawa wygasły. Należy wówczas zbadać następstwo prawne – uzyskać informację, na jaki podmiot przeszły prawa autorskie np. po ogłoszeniu upadłości producenta filmu.

Emilia Chmielewska
Prawnik

Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy sp.j.

fot. sxc.hu/ hamid24