Jeśli piszę recenzję filmu do czasopisma (za recenzję mam zapłacone), to w jakim stopniu wolno mi korzystać z fotosów? Sądzę, że w żadnym, ale wolę się upewnić.

Możliwość wykorzystania fotosów bez zgody twórcy w opisanym przypadku zależeć będzie od zakresu wykorzystania oraz dokładnego celu, w jakim zostaną one wykorzystane.

Co do zasady na dokonanie reprodukcji fotosu oraz publikację tejże reprodukcji wymagana jest zgoda twórcy oraz opłacenie odpowiedniego wynagrodzenia. Istotne jest to, że o zgodę powinien wystąpić wydawca czasopisma – to on będzie bowiem odpowiadał za publikację oraz jej prawne skutki (inny podmiot – np. Pani – również może wystąpić o zgodę, ale musi zostać ona udzielona na rzecz wydawcy czasopisma).

Możliwe jest także wykorzystanie fotosu nieodpłatnie i bez konieczności uzyskiwania zgody w ramach tzw. „prawa cytatu”. Wykorzystanie fotosu w utworze słownym dozwolone jest jednak w dość wąskim zakresie. Warunkiem powołania się na prawo cytatu jest bowiem wykorzystanie cudzego utworu w celu wyjaśniania, analizy krytycznej lub tzw. „prawa gatunku twórczości”. Pisząc recenzję filmu niewątpliwie dokonuje Pani analizy krytycznej, jednakże utworem podlegającym opisowi jest film jako całość. Użycie konkretnego fotosu z powołaniem się na prawo cytatu musi być zatem bardzo wyważone – należy w taki sposób dokonać wyboru konkretnego fotosu, by można uznać, iż jego wykorzystanie pełni dla recenzji istotną funkcję, wzbogacając ją z punktu widzenia analizy krytycznej utworu audiowizualnego.

Konieczny jest zatem funkcjonalny związek recenzji z konkretnym fotosem. Ponadto muszą zostać zachowane proporcje pomiędzy cytowanym utworem a utworem własnym (w tym przypadku – recenzja), w ramach którego cytat jest wykorzystywany – należy pamiętać, że cytat pełni rolę wzbogacającą wartość powstającego utworu, nie może zaś nad nim dominować ani z nim konkurować. Za niedozwolone należy uznać użycie fotosów wyłącznie w celu ilustracyjnym czy uatrakcyjniającym wygląd czasopisma, w którym zostanie zamieszczona recenzja.

Zastosowanie prawa cytatu wymaga oczywiście także stosownego oznaczenia cytowanego utworu z podaniem tytułu dzieła, nazwiska autora, źródła cytatu (dodatkowo podaje się często także czas i miejsce powstania oraz nazwę producenta czy wydawcy).

Czy jeśli sama zrobię zdjęcie, a na nim ktoś (symboliczny fan) będzie trzymał książkę, okładkę płyty CD i tomik wierszy, to czy takie zdjęcie mogę bez problemów zamieścić jako ilustrację do swojego artykułu?

W odniesieniu do wykorzystania takich elementów graficznych, jak okładka książki, płyty czy tomiku wierszy w zdjęciu na ich wykorzystanie, w pełni aktualna pozostaje powyższa odpowiedź. W przypadku pozowanych zdjęć zastosowanie znajdzie art. 29 prawa autorskiego, z punktu widzenia którego należy ocenić dopuszczalność korzystania z okładki płyty / książki na zdjęciu ilustrującym recenzję. Jeżeli recenzja dotyczy treści książki lub muzyki zawartej na płycie, ilustrowanie w ten sposób (tj. z wykorzystaniem okładki płyty, która stanowi odrębny przedmiot ochrony prawno-autorskiej) jest niedopuszczalne, gdyż nie mieści się w granicach tzw. prawa cytatu. 

Zasady korzystania z tzw. „prawa cytatu” zostały już szczegółowo opisane w odpowiedzi na jedno z pytań (zob. www.legalnakultura.pl).

W sytuacji wykorzystania wizerunku danej osoby w fotografii należy uzyskać zgodę osoby sfotografowanej, gdyż wizerunek tej osoby podlega ochronie przed rozpowszechnianiem. Nie dotyczy to sytuacji, gdy dana osoba stanowi szczegół całości oraz gdy wizerunek został wykonany w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych.

Szczegółowe zasady korzystania z wizerunku osoby trzeciej zostały opisane w odpowiedzi na jedno z pytań.

Emilia Chmielewska
Prawnik

Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy sp.j.