Czy wizerunek modelu samochodu (nie marki), objęty jest prawem autorskim? Czy jeśli przygotuję serię ilustracji prezentujących różne modele samochodów np. Fiat 126p, Syrena Sport, Lamborginii itd. i będę chciała wydać je komercyjnie w postaci plakatów lub kalendarza, to czy muszę posiadać zgodę właściciela praw autorskich/ majątkowych? 

Ilustracja może być uważana za część utworu zbiorowego, która de facto może funkcjonować niezależnie od dzieła zbiorowego, np. ilustracja (zdjęcie) w encyklopedii. Ustawodawca przyznaje twórcom – takich zdjęć prawa majątkowe tym samym autor takiego dzieła ma prawo do rozporządzania swoim zdjęciem na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z niego. Obowiązujące w Polsce prawo traktuje fotografię na równi z wszystkimi innymi rodzajami dzieł. Ich ochrona powstaje tylko wówczas, gdy spełnione są ogólnie wymagane kryteria, a więc gdy fotografia jest rezultatem pracy twórczej, gdy cechuje ją inwencja i samodzielność artystyczna. Oryginalność fotografii znajdujemy także w samej kompozycji fotografowanych osób czy przedmiotów jak i w uzyskiwanych efektach, grze światła, koloru itp. Natomiast – odnośnie osoby wykonującej zdjęcia Sąd Najwyższy stwierdził – „osoba, która przy tworzeniu obiektu fotograficznego wykonuje tylko czynności techniczne obsługi sprzętu fotograficznego ściśle według wskazówek twórcy, nie jest współtwórcą w rozumieniu art. 9 PrAut”. Przenosząc to na grunt odpowiedzi na powyższe pytanie: sama kompozycja, w jakiej znajduje się przedmiotowy samochód (bez wyróżnienia jego marki) oraz wykonawca fotografii (pod warunkiem, że wykonana przez niego fotografia ma cechy twórcze i indywidualne) jest przedmiotem prawa autorskiego i tworzy dzieło w znaczeniu prawa autorskiego. Sam kształt samochodu nie stanowi utworu w rozumieniu prawa autorskiego staje się natomiast dziełem, dopiero wówczas, gdy staje się przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze fotografa lub autora kompozycji fotografii. Jak wynika z powyższego sam kształt samochodu jest jednym z elementów danej aranżacji, ilustracji tematycznej fotografii. Należy przyjąć, że zamierzone zdjęcia tematyczne nie mają charakteru informacyjnego - nie mają na celu przedstawienia produktu w ujęciu pochodzenia towaru – marki – dlatego rozpatrywanie ilustracji, plakatów, czy kalendarza z punktu widzenia prawa dot. znaku towarowego, marki nie powinno mieć tutaj miejsca.
Na marginesie należy wspomnieć, że duże znaczenie takich zdjęć ma marketingowy ich walor ze względu na markę samochodu – jego kształt czasami kolor i linię. Wymienione marki samochodów z pewnością mają ugruntowaną renomę i wartość wśród klientów. Wzór, kształt tj. model czy linia danego samochodu uwidacznia się przede wszystkim w swojej nowości i odmienności na tle ogólnie dostępnych pojazdów. W nadzwyczajnym modelu samochodu klienci mogą dostrzegać wskazówki komercyjnego pochodzenia produktu tj. rozpoznawać daną markę samochodu. Ochrona prawna produktów w prawie własności intelektualnej ma zabezpieczać interesy przedsiębiorców, zachęcać do inwestowania w poprawianie wyglądu produktów i innowacyjność, co może zabezpieczyć przed nieuczciwym działaniem konkurencji.

Monika Łazowska

Kancelaria Adwokacka Adwokat Monika Łazowska