Powstaje obecnie film dokumentalny z fabularnymi elementami opowiadający o znanej, nieżyjącej już postaci. Czy w związku z tym, że powstaje takie dzieło i że postać ta jest już nieżyjąca, honoraria wynikające z filmu należą się rodzinie zmarłego? Czy takie honoraria w ogóle faktycznie wynikają z wykorzystania wizerunku znanej postaci i na jakiej podstawie?

Odpowiedź na pytanie o wykorzystanie wizerunku zawsze zależy od konkretnych okoliczności sprawy. Wykorzystanie fragmentów utworów może bowiem naruszać nie tylko prawo do wizerunku, ale także prawa autorskie twórców utworów, które zostaną wykorzystane w filmie (np. zdjęcia czy filmy ukazujące znaną postać). W tym kontekście pozostają aktualne wszystkie uwagi poczynione w związku z omówieniem prawa cytatu. Jeżeli brak jest okoliczności uzasadniających skorzystanie z prawa cytatu – należy uzyskać zgodę autora zdjęcia (lub jego następcy prawnego) na jego wykorzystanie.

Jednak nawet w oderwaniu od szczegółów stanu faktycznego można poczynić kilka uwag. Mianowicie nie można mówić o prawie podmiotowym do ochrony wizerunku, w sytuacji, gdy brak uprawnionego podmiotu, któremu takie prawo miałoby przysługiwać. Ochrona wizerunku nie ustaje jednak wraz ze śmiercią danej osoby. Osobisty charakter omawianego dobra i uregulowanie zawarte w art. 81 ust. 1 nie stoi na przeszkodzie wyrażeniu zgody na wykorzystanie wizerunku lub tzw. „komercjalizacji wizerunku” – odpłatnemu zezwoleniu w drodze umowy na korzystanie przez osobę trzecią z przysługującego prawa do wizerunku. Stroną takiej umowy, jeżeli osoba portretowana nie żyje, wydaje się, że powinni być jej spadkobiercy. Jak wskazuje art. 83 u.pr.aut.pr.p. wizerunek chroniony jest jeszcze przez 20 lat po śmierci portretowanej osoby.

Sytuacja wygląda odmiennie, jeżeli wizerunek osoby powszechnie znanej został utrwalony przy okazji pełnienia przez nią funkcji publicznej, w szczególności politycznej, społecznej czy zawodowej. Jeżeli spełnione zostały łącznie dwa warunki, to jest, po pierwsze, wizerunek został wykonany w związku z pełnieniem jednej z wyżej wymienionych funkcji, oraz po drugie, wykorzystanie takiego wizerunku związane będzie z przedstawianiem (relacjonowaniem) wykonywania przez portretowanego owej funkcji – wizerunek zmarłej znanej osoby może być rozpowszechniany bez zgody spadkobierców, zezwala na to wprost art. 81 ust. ust. 2 pkt 1 u.pr.aut.pr.p.

Należy wspomnieć również o tym, że polskie prawo w przedstawionej sytuacji otacza ponadto ochroną kult pamięci osoby zmarłej. Jest to dobro osobiste przysługujące osobom bliskim zmarłego (art. 23 k.c).

Magdalena Krawczyk
Prawnik
Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy sp. j.

fot. waider/ sxc.hu