Czy możemy użyć w publikacji naukowej przerysowanych kadrów z filmu "Lśnienie" S. Kubricka. Prawa do filmu ma zarówno Warner Bros., jak i pewien obszar decyzji ma także brytyjskie Archiwum Kubricka. Obie instytucje nie wyraziły zgody na użycie tzw. "zrzutów ekranów" klatek filmowych jako cytatów wizualnych w publikacji. Chociaż użycie każdej klatki jest tu umotywowane w tekście, a w innej sytuacji Autor musiałby opisywać co widać na obrazku w szczegółach, to jednak w przypadku wydania tej książki w języku angielskim, co daje możliwość jej międzynarodowego rozpowszechniania, użycie kadrów nawet w przerysowanej formie wydaje mi się niebezpieczne w szczególności w odniesieniu do prawa amerykańskiego. Prawnik, z którym się konsultowaliśmy uznał, że polskie prawo cytatu może nas tu chronić, ale ja nie jestem tego pewna.

Prawna dopuszczalność wykorzystania fragmentów cudzej twórczości podlegającej prawno autorskiej ochronie, w oparciu o tzw. prawo cytatu, przewidziane przez art. 29 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych uzależniona jest od spełnienia przesłanek przewidzianych przez ten przepis. Zgodnie bowiem z art. 29 Ustawy, wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości. Spełnienie dwóch pierwszych przesłanek, w stanie faktycznym wskazanym w pytaniu, nie powinno budzić wątpliwości, bowiem film, którego fragmenty mają podlegać wykorzystaniu spełnia wymogi uznania go za utwór rozpowszechniony (czyli utwór, który za zezwoleniem twórcy został udostępniony publicznie), a publikacja naukowa zdaje się spełniać przesłanki uznania jej za samodzielny utwór (więcej na temat cech utworu można dowiedzieć się tutaj: http://legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/prawo-w-praktyce/news/41,utwor-w-prawie-autorskim-i-prawach-pokrewnych).

Zatem jeżeli użycie fragmentów filmu - np. w formie zrzutu ekranu, będzie znajdowało uzasadnienie w jednym z ww. celów, np. wyjaśnieniu jakiegoś zagadnienia poruszanego w treści publikacji naukowej, uprawnione będzie oparcie tego zakresu wykorzystania cudzej twórczości, na podstawie tzw. prawa cytatu. Należy przy tym pamiętać o prawidłowym sposobie oznaczenia cytowanego fragmentu  tj. jego wyróżnienia w tekście, oznaczenia twórcy oraz źródła z którego pochodzi dany fragment.

Na marginesie należy jednak zaznaczyć, że ocena spełnienia bądź nie, w danym przypadku, przesłanek powołania się na prawo cytatu, dokonana przez podmiot powołujący się na określony rodzaj dozwolonego użytku, może być kwestionowana np. przez właściciela autorskich praw majątkowych do dzieła, a wiążącą jest jedynie ta, dokonana, w razie ewentualnego sporu, przez sąd rozstrzygający konkretną sprawę.

PS. Zachęcamy również do zapoznania się z prowadzoną przez Fundację jedyną w Polsce, Bazą Legalnych Źródeł, dającą dostęp do zasobów kultury zgodnie z prawem i wolą twórców. Bazę można znaleźć tutaj: http://legalnakultura.pl/pl/legalne-zrodla.

 Sara Dobrzańska